Co to jest mononukleoza zakaźna u dzieci?
Mononukleoza zakaźna to pierwotne zakażenie Epsteina-Barr. Wirusy te zalicza się do rodziny ludzkich herpeswirusów, podobnie jak wirusy opryszczki i cytomegalii. Ich rezerwuarem są wyłącznie ludzie.
Mononukleoza nazywana jest „chorobą pocałunków”, ponieważ przenosi się za pośrednictwem skażonej śliny. Do zakażenia dochodzi tylko w bezpośrednim z nią kontakcie, a więc podczas pocałunków, korzystania ze wspólnych sztućców, jak również poprzez dotykanie zaślinionych przez małe dziecko zabawek. To sprawia, że najwięcej zakażeń jest w okresie wczesnego dzieciństwa.
Przeczytaj także: Zapalenie gardła u dziecka
Jak można się zarazić mononukleozą zakaźną?
Niemowlęta zarażają się od rodziców w wyniku prozaicznych sytuacji – po tym, jak mama poda dziecku oblizanego przez siebie smoczka, tata podzieli się z maluszkiem kęsami jedzenia, a rodzeństwo napije się z jednego kubka. Starsze dzieci mogą zarazić się od rówieśników ze żłobka czy przedszkola podczas wspólnej zabawy, spożywania posiłków i mycia zębów.
Takie zachowania sprzyjają szerzeniu się mononukleozy u dzieci, zwłaszcza że wirusy ją wywołujące są rozpowszechnione na całym świecie. Szacuje się, że nawet 95% światowej populacji jest zakażona EBV.
Czy każdy nosiciel mononukleozy zaraża? Źródłem zakażenia są chorzy, ozdrowieńcy, a także nosiciele wirusa, który się reaktywował i wywołuje infekcję bezobjawową.
Trzeba bowiem wiedzieć, że mimo wyleczenia mononukleozy zakaźnej, wywołujący ją wirus pozostaje w organizmie na zawsze. Kryje się w limfocytach B i komórkach nabłonka jamy ustnej, a pod wpływem sprzyjających warunków, może się reaktywować. Nie oznacza to jednak, że mononukleoza powraca. Mononukleoza zakaźna świadczy o pierwotnym zakażeniu EBV. Reaktywacja wirusa Epsteina-Barr może przybrać postać:
- białych plamek w jamie ustnej (leukoplakia włochata),
- owrzodzenia błony śluzowej jamy ustnej, przewodu pokarmowego lub skóry,
- przewlekłego zakażenia EBV,
- chorób limfoproliferacyjnych.
Wirusy EBV mają też potencjał onkogenny i mogą stać się przyczyną rozwoju nowotworów złośliwych, m.in. chłoniaka Hodgkina, agresywnej białaczki NK-komórkowej i raka nosogardła.
Mononukleoza u dzieci – czy jest groźna?
Wyżej opisane powikłania występują rzadko i dotyczą głównie osób z niedoborami odporności, zwłaszcza chorych na AIDS i po przeszczepach narządów. Mononukleoza u dzieci często ma łagodny przebieg i przemija samoistnie. Zdarza się jednak, że zmęczenie i osłabienie koncentracji utrzymują się jeszcze kilka miesięcy po chorobie. U niektórych dochodzi do wtórnego zakażenia bakteryjnego – rozwija się np. zapalenie płuc lub gardła.
Powikłaniem mononukleozy może być też niedokrwistość. Jedną z najpoważniejszych sytuacji jest pęknięcie śledziony. Dotyczy to jednak tylko 0,5% przypadków zachorowań. Zdecydowana większość dzieci chorych na mononukleozę wraca do zdrowia bez hospitalizacji. Pobyt w szpitalu jest wskazany, gdy choroba wywołuje:
- duże powiększenie śledziony (ryzyko pęknięcia),
- znaczne powiększenie migdałków podniebiennych (zaburzenie oddychania),
- wysoką, długotrwałą, niedającą się zbić gorączkę (ryzyko odwodnienia).
Jakie są objawy mononukleozy u dzieci?
Okres wylęgania EVB jest bardzo długi, trwa około 30-50 dni. Pierwsze objawy mononukleozy przypominają przeziębienie lub grypę, ale rozwijają się stopniowo, przez 1-2 tygodnie. Najpierw pojawia się zmęczenie, bóle głowy, mięśni, stawów, a po kilku dniach dochodzi do tego wysoka gorączka, silny ból gardła i powiększenie węzłów chłonnych (głównie tylnych, przednich i podżuchwowych). To triada objawów mononukleozy, najczęściej występująca u nastolatków i młodych dorosłych.
Triada objawów mononukleozy zakaźnej:
- wysoka gorączka,
- silny ból gardła,
- powiększenie węzłów chłonnych.
U dzieci poniżej 10. roku życia choroba przeważnie przebiega łagodniej niż u starszych, ale może powodować biegunkę, obrzęk powiek, nasady nosa i łuków brwiowych, także różnego rodzaju wysypki.
Niemowlęta i małe dzieci często przechodzą zakażenie EBV bezobjawowo. Bywa jednak i tak, że objawy choroby są bardzo nietypowe, co utrudnia rozpoznanie i właściwe leczenie. W takich sytuacjach maluszek trafia na obserwację do szpitala, gdzie kontynuuje się diagnostykę.
Objawy mononukleozy u dzieci – gorączka
Gorączka jest najbardziej stałym objawem mononukleozy zakaźnej. Pojawia się jako jedna z pierwszych dolegliwości. Może sięgać 38-40℃ i utrzymywać przez kilka, a nawet kilkanaście dni, mimo podawania leków przeciwgorączkowych.
Objawy mononukleozy u dzieci – ból gardła
Gardło przy mononukleozie zakaźnej wygląda bardzo podobnie, jak przy anginie ropnej. Powiększone migdałki pokrywa gruba warstwa białoszarawego nalotu, który można łatwo usunąć szpatułką. Przez toczący się stan zapalny, gardło jest mocno zaczerwienione i tkliwe. Dziecko odczuwa silny ból, zwłaszcza podczas przełykania. Na podniebieniu można zauważyć drobne wybroczyny. Czasem wyczuwa się przykry zapach z ust.
Objawy mononukleozy u dzieci – powiększenie węzłów chłonnych
Jeszcze jednym charakterystycznym, a zarazem najdłużej utrzymującym się objawem mononukleozy jest powiększenie węzłów chłonnych. U chorych dorosłych i młodzieży najczęściej powiększone są węzły tylne, przednie i podżuchwowe, u dzieci powiększenie jest uogólnione.
Węzły chłonne osiągają znaczne rozmiary, a wielkością mogą przypominać ziarno fasoli lub orzecha włoskiego. Węzły są dobrze wyczuwalne w badaniu palpacyjnym (dotykowym), a przy tym sprężyste i tkliwe.
Objawy mononukleozy u dzieci – powiększenie śledziony i wątroby
U połowy chorych pierwotne zakażenie EBV wywołuje powiększenie śledziony. Dochodzi do tego przeważnie po kilku dniach utrzymywania się gorączki, w 2-3 tygodniu choroby. Powiększenie wątroby występuje w 10-15% wszystkich przypadków zachorowań.
Przy powiększeniu śledziony i wątroby pojawia się ból brzucha, uczucie pełności w nadbrzuszu, brak apetytu, biegunka, niekiedy też nudności i wymioty.
Objawy mononukleozy u dzieci – wysypka
Wysypka (osutka) przy mononukleozie przybiera różną postać. U części chorych skórę pokrywają drobne plamki lub grudki. Czasem występuje rumień wielopostaciowy. Niektóre dzieci (zwykle młodsze niż 15-letnie) mają na twarzy, pośladkach, rękach i nogach symetrycznie rozmieszczone zmiany grudkowe o różowym lub czerwonym zabarwieniu. To tzw. zespół Gianottiego-Crostiego, który może utrzymywać się przez kilka tygodni.
Wysypka przy mononukleozie może pojawić się samoistnie lub po podaniu antybiotyków, najczęściej amoksycyliny. Zdarza się, że 7-10 dni po wdrożeniu leku na skórze i błonach śluzowych pojawiają się swędzące drobne grudki.
Jak rozpoznać mononukleozę u dzieci?
Pierwsze objawy mononukleozy u dzieci łatwo można pomylić z niegroźnym przeziębieniem. Jeśli jednak pojawia się wysoka gorączka i silny ból gardła, należy od razu umówić wizytę u pediatry. Takie objawy wskazują na poważną infekcję – mononukleozę albo anginę ropną czy cytomegalię, które wymagają odpowiedniego leczenia. Konsultacja z lekarzem to zatem konieczność.
Jeśli mononukleoza u dziecka przebiega w sposób charakterystyczny, pediatra może postawić diagnozę tylko na podstawie obrazu klinicznego (wywiadu i badania dziecka), po wykluczenia innych chorób o podobnym przebiegu, czyli m.in.:
- anginy ropnej,
- cytomegalii,
- błonicy,
- zakażenia HSV,
- różyczki.
Mononukleoza a angina ropna
Mononukleoza zakaźna wywołuje objawy przypominające anginę ropną. Przy każdej z tej chorób pojawia się wysoka gorączka i silny ból gardła, przez który dziecko nie chce jeść ani pić. Jeśli jednak oprócz zapalenia gardła i wysięku na migdałkach, mały pacjent ma bardzo powiększone węzły chłonne i śledzionę, należy podejrzewać zakażenie wirusem Epsteina-Barr a nie bakterią paciorkowa ropotwórczego. To samo dotyczy przedłużającej się gorączki, która nie zanika po 3-5 dniach oraz zapalenia gardła, które utrzymuje się mimo wdrożonego leczenia.
Mononukleoza a cytomegalia
Mononukleozę zakaźną i cytomegalię (CMV) wywołują wirusy z tej samej rodziny (herpeswirusów). Dlatego droga zakażenia i przebieg obu chorób jest podobny. Zaczyna się od bezpośredniego kontaktu ze skażonym materiałem, wywołuje osłabienie, wysoką gorączkę, zapalenie gardła i migdałków podniebiennych, powiększenie węzłów chłonnych.
W przypadku cytomegalii rzadziej niż podczas mononukleozy występuje nalot na migdałkach i powiększenie śledziony. Częściej za to dochodzi do powiększenia i zapalenia wątroby. Wirus cytomegalii przeważnie nie jest groźny dla dzieci. Większość z nich przechodzi infekcję CMV bezobjawowo. Szacuje się, że dolegliwości chorobowe ma tylko 10% zakażonych. Aby ustalić, co im dolega, należy wykonać badania laboratoryjne.
Mononukleoza u dzieci – jakie badania wykonać?
W większości przypadków mononukleoza wywołuje leukocytozę z przewagą limfocytów. Te zmiany zachodzą już w pierwszych tygodniach choroby, więc pomocnym badaniem diagnostycznym jest morfologia krwi. Dodatkowo zleca się test na obecność przeciwciał heterofilnych (badanie z krwi/surowicy). Przy czym takie badanie u dzieci poniżej 12. roku życia ma niską czułość, nie jest więc do końca miarodajne.
Jeśli chory ma objawy wskazujące na mononukleozę, a wyniki jego badań dają jednoznaczne wyniki, można postawić diagnozę. Jeśli jednak lekarz ma wątpliwości dotyczące rozpoznania, może rozszerzyć diagnostykę o badania serologiczne wobec antygenów EBV, które są czulsze i skuteczniejsze w diagnozowaniu mononukleozy u dzieci młodszych niż 12-letnie. Obecność swoistych przeciwciał w klasie IgM lub IgG przeciw poszczególnym antygenom EBV pozwala potwierdzić ostrą fazę zakażenia, fazę zdrowienia lub przebyte zakażenie.
Mononukleoza u dzieci – leczenie w domu czy w szpitalu?
Dzieci, które przechodzą mononukleozę zakaźną w miarę łagodnie, mogą być z powodzeniem leczone w domu, zgodnie z zaleceniami lekarza. Jeśli jednak choroba dotyczy niemowląt i maluszków do 3. roku życia, a także dzieci przewlekle chorych, może okazać się, że bezpieczniejszym rozwiązaniem jest pobyt w szpitalu. Mononukleoza nie jest chorobą wysoce zakaźną, dlatego chorzy nie muszą przebywać w izolacji, na oddziale zakaźnym.
Hospitalizacja dziecka to konieczność, gdy:
- wysoka gorączka utrzymuje się mimo podawania leków,
- wysokiej gorączce towarzyszy biegunka, co grozi odwodnieniem,
- powiększenie śledziony niesie ryzyko jej pęknięcia,
- powiększenie migdałków powoduje niedrożność dróg oddechowych,
- choroba przebiega ciężko, w sposób powikłany lub nietypowy.
Jak wygląda leczenie mononukleozy zakaźnej u dzieci?
Mononukleoza zakaźna jest chorobą wirusową o samoograniczającym się przebiegu, dlatego leczy się ją przede wszystkim objawowo. Leki przeciwwirusowe nie mają w przypadku tej choroby ocenionej skuteczności. Stosuje się je tylko w niektórych sytuacjach, np. przy wystąpieniu zespołu limfoproliferacyjnego. To samo dotyczy leków kortykosteroidowych, które lekarz zaleca, gdy obrzęk migdałków zaburza tor oddychania lub z powodu innych, ściśle określonych wskazań.
Warto poruszyć też kwestię antybiotyków. Mononukleoza zakaźna, jako choroba wirusowa, nie może być leczona tego typu lekami. Antybiotyki nie działają na wirusy, lecz bakterie (konkretne szczepy bakterii). Co więcej, podane przy zakażeniu EBV mogą wywołać swędzącą wysypkę. Słowem, antybiotyki w leczeniu mononukleozy są niewskazane, chyba, że choroba doprowadzi do wtórnego zakażenia bakteryjnego lub innych powikłań. Wówczas o wdrożeniu antybiotykoterapii decyduje lekarz.
Leczenie mononukleozy zakaźnej u dzieci polega zatem głównie na łagodzeniu dolegliwości.
- Gorączkę obniża się przy pomocy leków z ibuprofenem lub paracetamolem, które działają też przeciwbólowo.
- Na zapalenie gardła stosuje się spraye znieczulające miejscowo, jak np. Argentin-T, który powleka błonę śluzową ochronnym filmem, a dzięki zawartości nanokoloidów srebra, ogranicza rozwój drobnoustrojów.
- Nastoletnim dzieciom na zapalenie gardła można podać tabletki do ssania, jak Argentussin z powlekającym śluzówkę wodnym wyciągiem z porostu islandzkiego i mentolem łagodzącym objawy zapalenia – ból i pieczenie gardła, a także roztwory do płukania gardła np. z diklofenakiem o działaniu przeciwbólowym i przeciwzapalnym.
Dzieci chore na mononukleozę zakaźną powinny dużo odpoczywać, nie podejmować nadmiernego wysiłku i unikać urazów, zwłaszcza w przypadku powiększenia śledziony. Najlepiej, aby zostawały w domu pod troskliwą opieką rodziców. To ważne szczególnie w ostrej fazie infekcji.
A co ze spacerami? Czy dziecko z mononukleozą może wychodzić na dwór? Wszystko zależy od nasilenia objawów. Jeśli choroba przebiega bardzo łagodnie, bez gorączki, osłabienia, a pogoda sprzyja, spacer jest nawet wskazany. Jeśli jednak dziecko gorączkuje, wyraźnie źle się czuje, powinno zostać w domu. Z aktywnościami na świeżym powietrzu należy uważać też po powrocie do zdrowia. Ze względu na ryzyko pęknięcia śledziony zaleca się rezygnację z uprawiania sportów i wzmożonej aktywności fizycznej przez miesiąc od wystąpienia pierwszych objawów mononukleozy.
Jaka powinna być dieta przy mononukleozie u dziecka?
Dieta przy mononukleozie zakaźnej powinna być lekkostrawna, pełna białek i węglowodanów oraz witamin. Ponieważ choroba powoduje ostre zapalenie gardła i ból, przez który dziecko może odmawiać jedzenia, należy przygotowywać mu dania, których spożycie nie podrażni dodatkowo błony śluzowej. Dobrym rozwiązaniem są:
- łagodne zupy-kremy,
- puree warzywne,
- odżywcze koktajle owocowe,
- a także jogurty i kefiry, zawierające dobroczynne bakterie probiotyczne istotne dla prawidłowego funkcjonowania układu immunologicznego.
Dziecko z mononukleozą powinno też dużo pić. Warto proponować mu oprócz wody mineralnej, także letnią herbatę z miodem. Znanym domowym sposobem na walkę z dziecięcymi infekcjami jest picie syropu z malin. Należy z tym jednak uważać, ponieważ maliny poprzez swoje właściwości napotne w połączeniu z lekami przeciwgorączkowymi mogą znacznie obniżyć temperaturę ciała dziecka, co w procesie zdrowienia nie jest wskazane.
Mononukleoza – jak długo trwa u dzieci?
Mononukleoza trwa około 2-4 tygodni. Zwykle jej objawy ustępują w przeciągu 16 dni. Gorączka przemija po 7-14 dniach, w podobnym czasie zmniejszają się węzły chłonne, choć u niektórych następuje to dopiero po pół roku od ostrej fazy choroby.
Powrót do zdrowia po mononukleozie jest powolny i długotrwały. Dziecko jest osłabione, wyczerpane, może łatwo się męczyć i rozpraszać. Stopniowo odzyskuje siły. Problemy z koncentracją i zmęczenie miewają po zakażeniu EBV charakter przewlekły i utrzymują się nawet przez 6 miesięcy.
Aby wesprzeć proces rekonwalescencji, warto zapewnić dziecku spokój, dopilnować, aby porządnie się wysypiało i zdrowo odżywiało. Przez pierwszy miesiąc po chorobie najlepiej ograniczyć intensywne aktywności fizyczne. Przez ten czas dziecko powinno prowadzić oszczędzający tryb życia.
Mononukleoza – kiedy powrót do przedszkola lub szkoły?
Leczenie mononukleozy może trwać do 4 tygodni. Dlatego w przeciągu tego miesiąca najlepiej, aby dziecko pozostało w domu. Tym bardziej, że po chorobie może być osłabione, a przez to podatne na inne infekcje. Do tego przechorowanie mononukleozy często skutkuje przewlekłym zmęczeniem i problemami z koncentracją. Przy takich dolegliwościach warto dać dziecku czas na odzyskanie pełni sił. O tym, kiedy możliwy jest powrót do przedszkola czy szkoły, warto porozmawiać z pediatrą.
Może zainteresować Cię również: Inhalacje u dzieci – jaki preparat wybrać?
Spray wspomagający leczenie stanów zapalnych gardła, spowodowanych przez infekcje bakteryjne i wirus...
Pastylki do ssania na chrypkę, pieczenie błony śluzowej jamy ustnej.
Spray do gardła z ektoiną, wspomaga leczenie stanów zapalnych gardła wywołanych przez infekcje bakte...
Znosi uczucie suchości gardła i jamy ustnej niezależnie od przyczyny ich powstania
Wspomaga leczenie stanów zapalnych gardła.
Pastylki na gardło z ektoiną przeznaczone do stosowania podczas objawów przeziębienia.
Choroby zakaźne [w:] Interna Szczeklika. Mały podręcznik 2019/2020, Medycyna Praktyczna, Kraków 2019
E. Ołdak, Mononukleoza zakaźna. Minisympozjum – Choroby zakaźne, Pediatria po dyplomie, 6/2012