Wada wymowy a zaburzenie mowy – czy to jest to samo?
Potocznie pojęcia wada wymowy i zaburzenie mowy są używane wymiennie. Nie są one jednak tożsame. O wadach wymowy mówimy, kiedy dziecko ma problemy jedynie z artykulacją (wymową głosek). Zaburzenie mowy natomiast jest czymś poważniejszym, ponieważ może dotyczyć całego systemu językowego (np. poprawności gramatycznej, umiejętności budowania zdań, rozumienia mowy).
Czy zaburzenia mowy wpływają na trudności w nauce?
Z zaburzeniami mowy mamy do czynienia między innymi u dzieci z autyzmem, niepełnosprawnością intelektualną, zespołami genetycznymi czy niedosłuchem. Patrząc na ich przebieg i objawy widzimy, że tego rodzaju zaburzenia mogą mieć bardzo duży wpływ na możliwości poznawcze dziecka. Z reguły problemy z mową i trudności w nauce mają takie same przyczyny – łączą się ze sobą i wzajemnie na siebie oddziałują.
Trudności w nauce – co pod tym stwierdzeniem rozumiemy?
Trudności w nauce to bardzo szerokie pojęcie. Skupię się tutaj głównie na nauce czytania i pisania, ponieważ to ona wiążę się z mową i jest niezwykle istotna na początkowym etapie edukacji. Umiejętność czytania na dobrym poziomie wpływa bowiem na rozumienie treści związanych ze wszystkimi szkolnymi przedmiotami. Przykładowo, żeby rozwiązać zadanie z matematyki, trzeba umieć przeczytać i zrozumieć polecenie. Umiejętność pisania jest z kolei kluczowa, jeśli chodzi o robienie notatek z lekcji (z których dziecko potem się będzie uczyć) oraz formułowania dłuższych tekstów pisemnych.
Przeczytaj także: Kiedy udać się z dzieckiem do logopedy?
Jakie zaburzenia mowy łączą się z trudnościami w nauce pisania i czytania?
Jeśli nie mamy do czynienia z uszkodzeniami na tle neurologicznym lub z innego rodzaju niepełnosprawnością (np. głuchotą, niedosłuchem), tym co najbardziej łączy się z czytaniem, pisaniem oraz mową jest dysleksja (oraz dysgrafia, dysortografia) lub jej ryzyko. Wielu specjalistów zajmujących się tym problemem zauważa, że zaburzenia mowy bardzo często u takich dzieci występują. Co ciekawe, pierwsze symptomy dysleksji mogą być widoczne już u bardzo małych dzieci. Do najczęstszych objawów dysleksji związanych z mową zaliczamy trudności z:
- zabawami związanymi z mową,
- zapamiętaniem wierszyków i piosenek,
- odtworzeniem rytmu,
- rozumieniem dłuższych i złożonych poleceń słownych,
- budowaniem dłuższych wypowiedzi,
- nauczeniem się sekwencji nazw np. dni tygodnia, miesiące,
- zbyt małym zasobem słownictwa,
- błędami gramatycznymi,
- rozpoznawaniem i tworzeniem rymów,
- analizą i syntezą głoskową i sylabową,
- poprawną wymową (wady wymowy),
- myleniem podobnie brzmiących wyrazów.
Co to oznacza dla rodzica? Jeśli obserwuje powyższe objawy, dziecko może w przyszłości mieć duże problemy z czytaniem i pisaniem. Nie oznacza to oczywiście, że na pewno dysleksja wystąpi, ale warto wykonać diagnozę w kierunku dysleksji.
Wady artykulacji a trudności w szkole
A teraz trochę o logopedii, z psychologicznego punktu widzenia. Byliśmy z dzieckiem u odpowiedniego specjalisty i ryzyko dysleksji oraz inne poważne zaburzenia zostały wykluczone, ale nasze dziecko ma wadę wymowy. Czy to znaczy, że nie będzie miało żadnych problemów w nauce? To zależy. Niekiedy sama wada wymowy, może wpłynąć na umiejętność czytania i pisania. Jeśli dziecko ma np. zaburzenia słuchu fonematycznego i nie słyszy różnic pomiędzy podobnymi głoskami, nie będzie także wiedziało jak zapisywać wyrazy. Po prostu będzie mu nieco ciężej się tego nauczyć.
Inną kwestią jest też to, jak dziecko czuje się w szkole i jaką ma przez to motywację do nauki. Jeśli otoczenie (włącznie z nauczycielem) ma trudności z rozumieniem mowy dziecka, dziecko, czując, że naraża się na uwagę całej klasy (bo musi powtarzać swoje wypowiedzi) z czasem będzie miało mniejszą ochotę udzielać się na lekcjach. Zwłaszcza jeśli jego wystąpienia kończą się salwą śmiechu rówieśników. Może to wpłynąć na spadek motywacji do nauki i pogorszenie wyników.
Nauczyciele zauważają także, że jeśli uczeń ma problemy z formułowaniem wypowiedzi ustnych, ma także problem z pisaniem wypracowań. Tak samo jeśli uczniowie mniej czytają, zwiększa się trudność z pisaniem wypracowań oraz ustnymi wypowiedziami. A dzisiejszy skrótowy i szybki świat niestety nie sprzyja naturalnemu rozwijaniu się tych umiejętności. Dzieci spędzają coraz więcej czasu przy komputerze i ze smartfonem w ręku, komunikując się głównie krótkimi pisanymi wiadomościami pozbawionymi interpunkcji, wielkich liter, zbudowanych poprawnie zdań.
Widzimy tu trochę taki efekt domino. Wady wymowy oraz zaburzenia mowy mogą wpływać na trudności w nauce czytania i pisania. Te trudności z kolei wpływają na naukę innych przedmiotów. A niechęć do czytania i rozmowy nawarstwia te trudności w efekcie wpływając na ogólne wyniki w nauce.
Może zainteresować Cię również: R – czy to najtrudniejsza głoska w naszym języku?
Bogdanowicz M., Ryzyko dysleksji. Problem i diagnozowanie, Wydawnictwo Harmonia, Gdańsk 2002, s. 55-63.
Dysleksja. Problem znany czy nieznany?, [pod red.] Kostka – Szymańska M., Krasowicz – Kupis G., Wydawnictwo UMCS, Lublin 2007, s. 48-50, 248-256.
Wspomaganie rozwoju dziecka z ryzyka dysleksji A., [pod red.] Rudzińskiej – Rogoży A., Wydawnictwo Impuls, Kraków 2011, s. 37.
Klim – Klimaszewska A., Praca z dzieckiem ryzyka dysleksji i dysgrafii na zajęciach terapeutycznych w przedszkolu, Instytut Wydawniczy ERICA, Warszawa 2015, s. 37-40.