Czym jest odporność, od czego zależy i kiedy zaczyna się ona kształtować?
Odporność człowieka to zdolność organizmu do radzenia sobie ze szkodliwymi czynnikami. Możemy klasyfikować ją pod kilkoma kątami. Jeden z podziałów to rozróżnienie odporności wrodzonej (nieswoistej)j i nabytej (swoistej).
Przeczytaj także: Witamina D – dlaczego nie może zabraknąć jej w diecie najmłodszych?
Odporność wrodzona to ta, z którą dziecko przychodzi na świat – stanowi pierwszą linię obrony przed szkodliwymi czynnikami (jak m.in. drobnoustroje chorobotwórcze) i funkcjonuje jeszcze bez kontaktu z nimi. Do tego rodzaju odporności zaliczamy m.in. udział komórek takich jak neutrofile, monocyty, komórki natural killer oraz aktywację pewnych mechanizmów obronnych, takich jak dopełniacz. Mechanizmy te działają dość szybko ale nie są precyzyjne. Odporność nieswoista uruchamia także naturalne bariery fizyczne i chemiczne takie jak: skóra czy łzy.
Odporność nabyta natomiast „uruchamia się” dopiero po kontakcie z konkretnymi patogenami, których organizm z czasem się uczy (to m.in. limfocyty T i B i przeciwciała). Odporność swoista jest precyzyjna i rozwija się wolniej niż nieswoista. Wpływ na jej rozwój mają kolejne styczności z drobnoustrojami, infekcje, a przede wszystkim szczepienia ochronne.
Układ odpornościowy (immunologiczny) to de facto cały mechanizm: zaczynając od komórek i przeciwciał, przez naturalne bariery w naszym ciele, po całe organy (grasica, śledziona, węzły chłonne, migdałki), których główną funkcją jest obrona naszego organizmu. To zdolność budowana już na etapie życia płodowego.
Kobieta w ciąży przekazuje niektóre przeciwciała dziecku przez łożysko. W praktyce oznacza to, że przyszłe mamy mogą wpływać na odporność swojego dziecka jeszcze zanim przyjdzie ono na świat. Obecnie szczepienia rekomendowane w ciąży obejmują szczepienie przeciwko grypie oraz DTaP (zabita szczepionka przeciwko błonicy, krztuścowi i tężcowi). Szczepionkę DTaP podaje się ciężarnym w trzecim trymestrze (między 27 a 36 tygodniem ciąży) i chroni ona dziecko w pierwszych miesiącach życia przed zachorowaniem na wymienione choroby. To bardzo ważne, ponieważ szczepionkę DTP podaje się niemowlęciu dopiero w drugim miesiącu życia i oznacza, że dzięki szczepieniu mamy jest ono chronione zanim samo zostanie zaszczepione. To samo dotyczy szczepionki przeciwko grypie, chroni ona zarówno mamę jak i dziecko.
Jakie czynniki wpływają na odporność dziecka?
Wzmacnianie odporności malucha to proces, który składają się różne czynniki i działania.
Karmienie piersią
Już od dawna wiadomo, że karmienie piersią wpływa korzystnie na odporność dziecka od pierwszych dni życia, a także daje długodystansowe efekty. Ludzkie mleko zawiera między innymi przeciwciała IgA, laktoferynę (działa przeciwdrobnoustrojowo, immunomodulująco i przeciwzapalnie) i inne składniki przeciwzapalne.
Dowiedziono, że karmienie piersią wpływa na ochronę karmionego dziecka m.in. przed: chorobami układu oddechowego, zapaleniem ucha środkowego, biegunkami infekcyjnymi, infekcjami Haemophilus influenzae typu b. Niektóre źródła podają także, że u dzieci karmionych naturalnie odpowiedź immunologiczna na szczepionki jest lepsza w porównaniu do tej, która występuje u dzieci karmionych mlekiem modyfikowanym. Pamiętajmy więc o zaletach karmienia naturalnego, przytaczając zalecenia WHO, które rekomenduje „wyłączne karmienie piersią do ukończenia przez dziecko 6. miesiąca życia i dłużej przy jednoczesnym wprowadzaniu pokarmów uzupełniających”.
Zdaję sobie jednak sprawę i sama wiem, że karmienie bywa bardzo trudne, a dla niektórych mam nie z ich winy – jest niemożliwe. To do Was teraz napiszę: głowa do góry i kontynuujcie czytanie i pamiętajcie: są też inne sposoby, dzięki którym możecie dbać o odporność swojego dziecka, a to, że nie możecie karmić piersią nie czyni Was gorszymi rodzicami.
Dowiedz się więcej: Problemy z laktacją – co może pomóc?
Spędzanie czasu na świeżym powietrzu i odpowiedni ubiór
Dbanie o zdrowie dziecka to nie tylko jego ochrona przed zmarznięciem, to także – o czym często zapominamy – nie przegrzewanie malucha! To, czy dziecko jest dobrze ubrane, najlepiej sprawdzać na karku. Złotą zasadą jest to, że zakładamy dziecku o jedną warstwę więcej niż mamy sami w komfortowych dla nas warunkach termicznych.
Hartowanie dziecka, czyli przyzwyczajanie do coraz niższych temperatur, pomaga usprawnić termoregulację. To pozwala tolerować spadki temperatur przede wszystkim jesienią oraz zimą i chroni przed przeziębieniami w sezonie infekcyjnym.
Aktywność fizyczna, sen , odpoczynek i „zdrowa” atmosfera w domu
Aktywność fizyczna dostosowana do wieku i możliwości to jedna z podstawowych zasad zdrowego stylu życia. Według rekomendacji zalecany dla dzieci czas w ciągu dnia przeznaczony na aktywność fizyczną powinien wynosić około 60 min dla aktywności aerobowej (spacer, marsz, bieg), w tym 3 razy tygodniu takiej o zwiększonej intensywności.
Pamiętajmy, że przemęczony organizm jest znacznie bardziej podatny na infekcje. Warto zadbać o to, by dziecko miało dość regularny rytm dobowy z przeznaczeniem odpowiedniego czasu na sen i wypoczynek. Co ważne – przed snem nie wolno używać urządzeń emitujących niebieskie światło (telewizory, komputery, smartfony), które zmniejsza wydzielanie melatoniny i może wpływać na pogorszenie jakości snu i problemy ze snem.
W tym podpunkcie wspomnę jeszcze tylko, że stres powoduje wydzielanie m.in. kortyzolu, który jako hormon wpływa na osłabienie odporności, a co za tym idzie, zwiększa podatność dziecka na infekcje. Budowanie poczucia bezpieczeństwa dziecka i nie narażanie go na nadmierny stres to zatem także dbanie o jego odporność.
Higieniczny styl życia
Częste mycie rąk, unikanie dotykania okolicy twarzy, całkowita eliminacja dymu tytoniowego ze środowiska dziecka to jedne z podstawowych zasad higieny, które wpływają pozytywnie na unikanie infekcji. Ekspozycja na dym tytoniowy powoduje wydzielanie cytokin prozapalnych (cząstek inicjujących proces zapalny w organizmie) oraz uszkadza nabłonek dróg oddechowych zwiększając prawdopodobieństwo wniknięcia patogenu do organizmu.
Zbilansowana dieta
Zdrowa, zbilansowana dieta to taka, która zawiera optymalny skład odżywczy. Najlepiej przyswajalne witaminy i minerały pochodzą z pożywienia. Żaden suplement diety nie zastąpi prawidłowo zaplanowanych posiłków zawierających owoce, warzywa, ryby i inne wartościowe produkty spożywcze. Jedyną witaminą, której suplementacja jest zalecana dla wszystkich dzieci już od pierwszych dni życia jest witamina D3.
Przy zbilansowanej diecie warto także wspomnieć oprócz naturalnych źródeł witamin i minerałów o naturalnych probiotykach takich jak m.in. kiszonki, kefiry, jogurty z kulturami bakterii. Wpływają one korzystnie na mikroflorę jelitową, ale także na naszą odporność.
Szczepienia ochronne
Tu odsyłam do mojego artykułu na temat szczepień ochronnych.
Przypomnę tylko – szczepienia ochronne wpływają na tworzenie odporności swoistej, skierowanej przeciwko konkretnym patogenom, na które może być narażone nasze dziecko w przeciągu swojego życia. To jedyny pewny sposób ochrony przed niektórymi chorobami zakaźnymi, takimi jak polio, odra i wiele innych.
Może zainteresować Cię także: NOP – mity, w które wciąż wierzysz
Hanson L A- Breastfeeding provides passive and likely long-lasting active immunity, 1998
Gareth Gordon Syngai – Probiotics – the versatile functional food ingredients, 2015
Yun Jun Yang – An Overview of Current Physical Activity Recommendations in Primary Care, 2019