Od kiedy możemy spodziewać się wielu pytań od dziecka?
Dziecięca ciekawość przejawia się już od pierwszych dni życia, ciekawe rozglądanie się wokół, następnie rozpoznawanie bliskich osób, wskazywanie palcem. Rozwój mowy i myślenia powoduje, że dziecko, chce jak najwięcej poznać, zrozumieć i opowiedzieć o tym, co widzi.
Dowiedz się więcej: Rozwój mowy dziecka w zarysie
Początkowo, do 2. roku życia, dzieci powtarzają pytania automatycznie za rodzicami, opiekunami. Ćwiczą zdolności generowania mowy i porozumiewania się. Dziecko powtarza pytania, ale ich nie rozumie. Uczy się za to ich stosowania w odpowiedniej sytuacji i kontekście.
U maluchów około 2,5-letnich pojawiają się pierwsze pytania, zaczynające się od „co”, „kto”. Około 3. roku życia dochodzą do tego pytania o to, „dlaczego” i „gdzie”. Duże nasilenie tego rodzaju pytań trwa aż do 7. roku życia. Czasami rodzice mogą być zaskoczeni, jak liczne pytania generują dzieci. Jednak to właśnie za pomocą odpowiedzi rodziców i bliskich osób smyki porządkują swoją wiedzę o świecie, próbują zrozumieć zjawiska i zależności między światem, fauną i florą, ludźmi, urządzeniami.
Czasami dzieci powtarzają jakieś pytanie kilkanaście razy w ciągu dnia, co może wystawić cierpliwość rodzica na próbę. Warto wiedzieć, że odpowiedzi mają dla dziecka ogromne znaczenie. Pomagają nie tylko zrozumieć daną rzecz, ale również zbudować spójną wizję świata. Z pomocą pytań i odpowiedzi dziecko chce się również przekonać, że pewne zjawiska lub rzeczy się nie zmienią bez względu na mijający czas.
Zamiast zniechęcenia i irytacji, okażmy dziecku zrozumienie dla jego ciekawości poznawczej. Taka postawa bardzo mocno nam się opłaci, ponieważ dziecko nauczy się, że może z nami porozmawiać zawsze, a my nie będziemy bagatelizować i wyśmiewać jego pytań. Taka postawa sprawia, że maluch czuje się bezpiecznie i ma zaufanie do rodzica.
Kiedy brakuje nam cierpliwości w odpowiadaniu kolejny raz na to samo pytanie, możemy zapytać dziecko o jego punkt widzenia „Jak rozumiesz to zjawisko?”, „A Ty jak myślisz, jak to działa, dlaczego tak jest?”. Dzięki temu dziecko będzie miało szansę zebrać myśli. Będzie mogło uporządkować swoją wiedzę, mówiąc, jak rozumie dane zagadnienia, ale także poćwiczyć udzielanie odpowiedzi. My z kolei dowiemy się, na jakim poziomie rozmawiamy z dzieckiem.
Jaką rolę pełnią pytania u dzieci?
Pytania zadawane przez dzieci wynikają z ich naturalnej ciekawości i chęci poznania wszystkiego, co je otacza. Gromadzą zdobywaną wiedzę, aby łatwiej odnaleźć się w życiu, relacjach międzyludzkich. Kiedy mamy wiedzę potrzebną do zrozumienia czegoś, czujemy się bezpiecznie, pewnie. Podobnie jest z dziećmi.
Zadawanie pytań może też być spowodowane lękiem dziecka i chęcią obniżenia odczuwanego napięcia, a także rozbieżnościami między tym, co dziecko już wie, widzi, a co mówią mu rodzice czy opiekunowie, dowiaduje się w przedszkolu lub od rówieśników.
Odpowiadanie byle jak, zbywanie dziecka, ignorowanie jego pytań czy wyśmiewanie ich, prowadzi do tego, że maluch może zamknąć się w sobie, pomyśleć, że jego pytania są „złe”. Takie podejście zabija naturalną ciekawość dziecka, chęć przyswajania wiedzy. Dlatego warto podtrzymywać zainteresowanie dziecka jakimś tematem, udzielając mu wyczerpujących odpowiedzi.
Kiedy rodzic nie zna odpowiedzi na pytanie
Zdobywanie odpowiedzi na pytania to naturalna potrzeba rozwijającego się dziecka. Jednak rodzice nie zawsze będą znali odpowiedź na każde pytanie, ponieważ mogą nie posiadać określonej wiedzy. Niektóre pytania wymagają skomplikowanych odpowiedzi, znajomości geografii, fizyki czy matematyki i do ich udzielenia potrzeba dodatkowego przygotowania.
W takiej sytuacji warto odpowiedzieć dziecku szczerze, że nie znamy wszystkich informacji, ale jego pytanie jest ważne i chętnie poszukamy odpowiedzi razem z nim np. „To bardzo ciekawe pytanie, do tej pory się nad tym nie zastanawiałam, może wspólnie poszukamy na nie odpowiedzi”.
Rodzic nie musi znać odpowiedzi na każde pytanie, to normalne, że nie wiemy wszystkiego o świecie, z każdej dziedziny. Przyznaje się do niewiedzy, to też dobra lekcja dla dziecka, które uczy się, że nie wiedzieć, to nic złego, a odpowiedzi zawsze można poszukać i uzupełnić swoje informacje.
Wspólne szukanie informacji w książkach, internecie, filmach, pytając innych osób, może być ciekawym pomysłem na spędzenie wspólnych chwil. Dodatkowo pokazujemy wtedy dziecku, jak szukać informacji, jak je analizować i łączyć, co przyda się mu w przyszłości.
Jak odpowiadać na trudne pytania dziecka?
Trudne pytania zazwyczaj dotykają obszarów, które w danej kulturze wiążą się z seksualnością, odmiennością, poglądami lub postawami dorosłych. Są trudne, ponieważ często wprawiają rodziców w zakłopotanie. Dorośli mogą nie wiedzieć, jak wyjaśnić skomplikowane sprawy kilkulatkowi.
Dziecko pyta, o to, co dla niego ważne, co je ciekawi, co widzi albo słyszy. Jednym z naturalnych pytań u dzieci jest pytanie, o to skąd się biorą dzieci, jak bobasy pojawiają się na świecie. W przypadku takiego pytania warto odpowiedzieć dziecku spokojnie i szczerze, że kiedy dwoje ludzi bardzo się kocha, jest między nimi dużo miłości i bardzo tego chcą, to wtedy pojawiają się dzieci. Rosną w brzuchu u mamy, a następnie w szpitalu lekarze pomagają dziecku pojawić się na świecie. Kilkulatkowi taka odpowiedź w zupełności wystarczy. Jeśli będzie ciekawy szczegółów, zada kolejne pytania. Im młodsze dziecko, tym lepszy prostszy język i jak najmniej skomplikowana odpowiedź.
Szczerze
W każdym przypadku odpowiadając na pytanie dziecka, warto zawsze dać szczerą i prawdziwą odpowiedź. Kłamstwo może wyjść bardzo szybko, ponieważ dzieci porównują swoje odpowiedzi między sobą w przedszkolu czy szkole. Kiedy skłamiemy dziecku, a ono o tym się dowie, może stracić do nas zaufanie, podważa to jego poczucie bezpieczeństwa.
Prawdziwa odpowiedź pomaga dziecku zrozumieć świat oraz lepiej się w nim odnajdywać. Dodatkowo też pozwala uniknąć trudnych sytuacji, kiedy dziecko dowie się, że jednak nie powiedzieliśmy mu całej prawdy i będzie chciało nas z tym skonfrontować.
Dostosowując język do wielu dziecka
Rodzice często boją się odpowiadać na pytania dzieci, bo nie wiedzą jak wyjaśnić np. dlaczego ludzie się rozwodzą lub ktoś umiera – im prościej, spokojniej wyjaśnimy dziecku dane zagadnienie, tym lepiej. Przedszkolakowi, możemy powiedzieć, że niektórzy się rozwodzą, ponieważ nie chcą już mieszkać ze sobą, przestali się kochać i nie chcą już spędzać czasu razem. Kiedy ktoś bliski nam umiera – można porozmawiać o tym, mówiąc, że chorował na jakąś chorobę lub zdarzył się wypadek i niestety ta osoba wygląda jakby spała, jednak już nie oddycha i teraz jest w lepszym miejscu (jeśli wyznamy daną religię, możemy dodać tu kontekst odnośnie np. pójścia do nieba). Unikajmy skomplikowanych słów, ponieważ one generują kolejne pytania.
Z szacunkiem do dziecka i pytania
Każde pytanie jest dobre i wartościowe, warto mówić do dziecka, że to o co pyta jest ważne, ciekawe lub wartościowe, tak, aby zachęcać go do generowania pytań na różne tematy i zwiększanie swojej ciekawości. Bagatelizowanie pytania lub przedrzeźnianie dziecka, że znów pyta o to samo, jest brakiem szacunku do niego. Zamiast takiej postawy, kiedy jesteśmy zdenerwowani lub zniecierpliwieni, powiedzmy, że „Potrzebuję chwilę, aby się zastanowić nad odpowiedzią na Twoje pytanie. Odpowiem na nie, kiedy wrócimy do domu”. Kiedy tak powiemy, pamiętajmy, aby wrócić do tego zagadnienia i wyjaśnić dziecku daną kwestię, najlepiej jak potrafimy, aby nie poczuło się zignorowane.
Przeczytaj także: 6 pytań do pedagoga: jak rozmawiać z przedszkolakiem o śmierci?
Tu i teraz
W miarę możliwości odpowiadajmy na pytania bezpośrednio i niezwłocznie po usłyszeniu trudnego pytania. Jeśli nie mamy informacji lub czasu, aby udzielić szczegółowej odpowiedzi, powiedzmy dziecku, aby zapytało nas o to jeszcze raz o ustalonej porze lub sami wróćmy do danego pytania. Zbywanie dziecka „odpowiem Ci, jak urośniesz, jak będziesz dorosły” nie jest najlepszą metodą, ponieważ jeśli dziecko jest bardzo ciekawe odpowiedzi, użyje wszystkich możliwych sposobów, aby ją poznać. Jednak kolejny raz może już nie przyjść do nas z pytaniem, tylko szukać odpowiedzi w innych miejscach, aby nie poczuć się zbagatelizowanym.
Zadawanie trudnych pytań przez dzieci jest normalne, warto pamiętać, że to one, dla nas dorosłych z różnych powodów są niekomfortowe. Dzieci nie mają świadomości konwenansów, tak zwanego taktu czy nie wiedzą na początku życia, co wypada, a co nie. Pytają, bo są ciekawe, nie, aby sprawić komuś przykrość, czy wywołać wstyd i zdziwienie rodziców. Pielęgnujmy zadawanie pytań przez dzieci, bo to pozwala im łatwiej odnajdywać się w skomplikowanym świecie.
Redyk M. Edukacyjna wartość pytań dzieci w wieku wczesnoszkolnym. Forum Dydaktyczne, 2, 2007, 84-98