Problemy psychiczne młodych pacjentów, które obecnie spotykamy najczęściej
Według WHO na całym świecie jeden na siedmiu nastolatków doświadcza zaburzeń psychicznych, co stanowi około 13% problemów zdrowotnych występujących w tej grupie wiekowej.
Szacuje się, że samą depresję diagnozuje się u 2% dzieci i 8% nastolatków, natomiast zaburzenia depresyjne dotyczą już około 20% nastolatków. Wśród opisywanej grupy wiekowej rozpowszechnienie anoreksji wynosi 0,5–1%, podczas gdy bulimia dotyczy 1-4% nastolatków.
Do głównych zaburzeń psychicznych wśród dzieci i nastolatków należą:
- zaburzenia depresyjne,
- zaburzenia lękowe,
- zaburzenia odżywiania ( w tym najbardziej powszechne: jadłowstręt psychiczny i żarłoczność psychiczna, potocznie nazywane odpowiednio anoreksją i bulimią),
- zaburzenia zachowania,
- uzależnienia od sieci i urządzeń elektronicznych,
- całościowe zaburzenia rozwoju (w tym autyzm).
Samobójstwo jest czwartą najczęstszą przyczyną śmierci wśród osób w wieku 15-29 lat, ale największą śmiertelnością wśród wszystkich zaburzeń psychicznych wyróżnia się anoreksja – według statystyk opisanych w różnych źródłach wynosi ona około 10–20%.
Konsekwencje niezajęcia się problemami zdrowia psychicznego dzieci i nastolatków rozciągają się na dorosłość, pogarszając nie tylko zdrowie psychiczne, ale i fizyczne oraz ograniczając możliwości prowadzenia satysfakcjonującego życia jako dorośli.
Przeczytaj także: Coraz więcej dzieci truje się lekami. Głównie paracetamolem, ale nie tylko
Czynniki wpływające na zdrowie psychiczne dzieci i młodzieży
Dzieciństwo i okres dojrzewania to kluczowy czas dla kształtowania się nawyków społecznych i emocjonalnych ważnych dla dobrostanu psychicznego. W tym czasie ważne jest dbanie o:
- przyjmowanie zdrowych wzorców snu,
- regularnie ćwiczenia fizyczne,
- rozwijanie umiejętności samodzielnego radzenia sobie i rozwiązywania problemów interpersonalnych,
- naukę panowania nad emocjami.
W czasie zdobywania powyższych umiejętności niezwykle ważne jest wsparcie środowiska, w którym rozwija się młody człowiek: rodziny, społeczności przedszkolnej/szkolnej oraz szerszej grupy osób otaczającej dziecko.
Według raportu sporządzonego na podstawie ankiety „Szkoły z klasą”, polskie dzieci i młodzież skarżą się na następujące problemy w życiu osobistym i w społeczeństwie:
- niskie poczucie własnej wartości (76% badanych dzieci),
- brak zainteresowania rodziców (76% badanych dzieci),
- brak akceptacji rówieśników (68% badanych dzieci),
- problemy rodzinne, w tym przemoc między rodzicami i rodzeństwem (65% badanych dzieci),
- presja rówieśników (44% badanych dzieci).
Statystyki te mówią same za siebie. Na ich podstawie można wywnioskować, że ciężko jest dziś młodemu człowiekowi obronić i prawidłowo wykształcić swoje zdrowie psychiczne.
Uważa się, że na im więcej czynników ryzyka narażone jest dziecko, tym większy jest ich potencjalny wpływ na zdrowie psychiczne. Czynniki, które mogą przyczyniać się do stresu w okresie dojrzewania, obejmują narażenie na przeciwności losu, presję, by dostosować się do rówieśników i poszukiwanie tożsamości.
Lata młodzieńcze przynoszą intensyfikację przeżywania uczuć i emocji, co może pomagać w adaptacji do zmieniających się kontekstów społecznych, ale także właśnie ta intensywność reakcji emocjonalnych uznawana jest często za jedną z przyczyn podatności na wystąpienie zaburzeń psychicznych u nastolatków.
Wpływ mediów i głoszone normy dotyczące płci mogą pogłębiać rozbieżności między rzeczywistością przeżywaną przez nastolatka a jego postrzeganiem świata lub aspiracjami na przyszłość.
Innymi ważnymi determinantami rozwoju zaburzeń psychicznych są:
- jakość życia rodzinnego,
- relacje z rówieśnikami,
- doświadczanie przemocy (zwłaszcza przemocy seksualnej) i traumy (np. straty bliskich osób),
- surowe rodzicielstwo,
- trudne warunki socjalno-ekonomiczne, w których żyje dziecko.
Podsumowując, na zdrowie psychiczne dzieci i młodzieży oprócz wymienionych wcześniej aspektów społecznych i osobniczych mają wpływ:
- geny (podatność na pewne zaburzenia psychiczne mogą być dziedziczone genetycznie),
- biologia (wiele zaburzeń psychicznych u dzieci wiąże się z nieprawidłowym funkcjonowaniem określonych obszarów mózgu, które kontrolują emocje, myślenie, percepcję i zachowanie),
- urazy fizyczne (poważne urazy głowy mogą prowadzić do prowadzić do zmian nastroju i osobowości).
Zmiany alarmowe w zachowaniu i nawykach dziecka
Jako rodzice zapewne najlepiej znamy swoje dzieci i wiemy, co w ich zachowaniu może nas niepokoić, co się zmieniło i co zaczęło przyciągać naszą uwagę.
Oto część z objawów, które mogą wskazywać na zaburzenia zdrowia psychicznego u dzieci i młodzieży:
- nadużywanie narkotyków i/lub alkoholu,
- nieumiejętność radzenia sobie z codziennymi problemami i czynnościami,
- nadmierne skargi na dolegliwości fizyczne,
- sprzeciwianie się wychowawcom, opuszczanie szkoły, kradzieże, niszczenie mienia lub inne sposoby łamania prawa,
- długo utrzymujące się obniżony nastrój, poczucie beznadziei, dominowanie smutku,
- częste wybuchy złości, uporczywe nieposłuszeństwo lub agresywne zachowanie,
- nagłe zmiany w wynikach w szkole,
- utrata zainteresowania rówieśnikami i zajęciami, które zwykły sprawiać dziecku radość,
- znaczący wzrost czasu spędzanego samotnie,
- nadmierne zmartwienie się lub niepokój,
- zaniedbywanie wyglądu,
- nadpobudliwość,
- uporczywe koszmary lub nocne lęki,
- słyszenie głosów lub widzenie rzeczy, których nie ma.
Jak rozmawiać z dzieckiem, u którego dzieje się coś niepokojącego?
Gdy zauważysz zmiany w nastroju lub zachowaniu młodego człowieka, delikatnie daj mu znać i zapytaj, czy chce porozmawiać. Zapewnij najpierw dziecko, że jesteś przy nim i że może być z tobą szczere, bez względu na to, co ma do powiedzenia. Przede wszystkim warto słuchać.
Przykładowe pytania, które mogą być pomocne w uzyskaniu odpowiedzi, pozwalającej poznać bliżej problem dziecka.
- Czy dużo się martwisz lub czujesz się nadmiernie zestresowany? Jak radzisz sobie ze stresem?
- Czy jest tak, że przez większość czasu czujesz się znudzony, smutny lub rozdrażniony? Jak sobie z tym radzisz?
- Wysypiasz się? Jak z apetytem?
- Czy wciąż myślisz o przykrych doświadczeniach z przeszłości?
- Czy kiedykolwiek czułeś się tak zdenerwowany, że żałowałeś, że nie żyjesz lub chciałeś umrzeć?
Kiedy i dlaczego warto prosić o profesjonalną pomoc dla naszego dziecka?
Po specjalistyczną pomoc trzeba zgłosić się zawsze wtedy, gdy sami zauważymy niepokojące zmiany lub ktoś zgłosić, że z naszym dzieckiem dzieje się coś niedobrego. Warto udać się wtedy chociażby do psychologa/pedagoga szkolnego, który może pomóc w ukierunkowaniu dalszych działań.
Szczególnie zaalarmować i zmotywować do interwencji powinny nas sytuacje, w których młody człowiek, oprócz wymienionych dwa akapity wyżej znaków:
- porządkuje swoje sprawy, rozdaje swoje rzeczy,
- gromadzi/ szykuje środki mogące służyć do odebrania sobie życia (ostre przedmioty, sznur, leki w dużych ilościach),
- interesuje się tematyką śmierci i nazywa swoje zamiary samobójczymi.
Myśli, a w szczególności tendencje oraz konkretne działania samobójcze wymagają pilnej konsultacji z lekarzem psychiatrą.
Pamiętajmy, że podjęcie odpowiedniego działania, by pomóc dziecku z zaburzeniami psychicznymi może ocalić nie tylko jego zdrowie, ale często również życie!
Rodzice i opiekunowie podejrzewający u swojego dziecka zaburzenia psychiczne, ale także dzieci i młodzież będąca w kryzysie psychicznym mogą skorzystać z całodobowych, ogólnopolskich, bezpłatnych infolinii, gdzie będą mogli uzyskać profesjonalną pomoc oraz wskazówki jak dalej działać, są to numery:
- 800 080 222 (Linia dzieciom),
- 116 111 (Telefon zaufania dla dzieci i młodzieży).
W razie stanu zagrożenia życia należy łączyć się z numerem alarmowym: 112 lub bezpośrednio z pogotowiem ratunkowym – 999.
Może zainteresować Cię także: Budowanie zdrowej samooceny u dziecka
Patton GC. -The prognosis of common mental disorders in adolescents: a 14-year prospective cohort study. Lancet. 2014 Apr 19;383(9926):1404-11. doi: 10.1016/S0140-6736(13)62116-9. Epub 2014 Jan 16. Erratum in: Lancet. 2014 May 3;383(9928):1548. PMID: 24439298.
McDougall T. – Mental health problems in childhood and adolescence. Nurs Stand. 2011 Dec 7-13;26(14):48-56; quiz 58-60. doi: 10.7748/ns2011.12.26.14.48.c8857. PMID: 22259969.
https://www.who.int/news-room/fact-sheets/detail/adolescent-mental-health (dostęp: 29.11.2022)
https://www.acog.org/clinical/clinical-guidance/committee-opinion/articles/2017/07/mental-health-disorders-in-adolescents (dostęp: 29.11.2022)