Możliwości i wyzwania w nowej szkole
Proces adaptacji w znacznej mierze zależy od powodu, dla którego dziecko rozpoczyna naukę w nowej szkole. Z jednej strony może być to naturalny kolejny etap, gdy po zakończeniu przedszkola dziecko rozpoczyna szkołę podstawową lub też po szkole podstawowej etap edukacji ponadpodstawowej. Z drugiej strony zmiana szkoły może nastąpić w dowolnym momencie roku szkolnego, na poziomie jakiejkolwiek klasy. Najczęściej zmiana wynika z przeprowadzki, bądź z innego, bardziej osobistego powodu (trudności szkolne związane bezpośrednio z daną szkołą, niesatysfakcjonujący poziom nauczania, nauczyciele, rówieśnicy).
Powód, dla którego dziecko zmienia szkołę, jest ważny, ponieważ w znacznej mierze będzie wpływał na samopoczucie ucznia. Jeśli nowa szkoła ma być sposobem rozwiązania dotychczasowych trudności, dziecko prawdopodobnie będzie bardziej pozytywnie nastawione niż w sytuacji, gdy zmiana jest przymusowa, a stara szkoła była lubiana. Niemniej, bez względu na okoliczności, sama zmiana jest dużym wyzwaniem. To, czego rodzic nie powinien robić, to pozostawianie dziecka samego w trakcie tej zmiany.
Jak wesprzeć dziecko przy zmianie szkoły?
Choć przystosowanie się do nowej szkoły wymaga czasu, można wcześniej przygotować dziecko. Dobrze jest podtrzymywać pozytywny nastrój, nastawiać się na nowe możliwości i rozwój zainteresowań, jednak nie umniejszać obaw, obniżonego nastroju czy tęsknoty za dawną szkołą. Wielką sztuką dla rodziców jest po prostu autentyczne bycie obecnym. To, czego dziecko najbardziej potrzebuje to zrozumienie i wsparcie, zamiast nic nie wnoszącego „jakoś to będzie”.
- Poznajcie wcześniej nową szkołę – w miarę możliwości, w uzgodnieniu z dyrekcją, warto wcześniej udać się do szkoły i poznać jej funkcjonowanie. Zdarza się, że wyrażane są zgody na „dzień próbny” w wybranej klasie. Jest to ważne, szczególnie, gdy zmianę szkoły poprzedziło jakieś trudne wydarzenie (rozstanie, śmierć, przeprowadzka), a nowa szkoła staje się kolejnym trudnym punktem w życiu dziecka. W przypadku małego ucznia można udać się na pobliski plac zabaw i pokazać najbliższe otoczenie.
- Uczestniczcie w „drzwiach otwartych” – zwykle w okolicach II półrocza szkoły organizują „drzwi otwarte”, zachęcając kandydatów do wyboru ich placówki w rekrutacji. Jest to świetna opcja pod warunkiem, że zmiana szkoły jest planowana ze znacznym wyprzedzeniem i jest czas oraz przestrzeń, aby uczestniczyć w takim wydarzeniu. Szkoły oferują wtedy prezentację wielu klas, zajęć, można spotkać się ze specjalistami szkolnymi i z nimi porozmawiać.
- Wspieraj emocjonalnie – w tym czasie dziecko szczególnie potrzebuje rozmów o doświadczanych lękach, obawach i trudnych emocjach. Zapytaj o oczekiwania, o to, co może pomóc dziecku w przejściu tego czasu i czego potrzebuje. Okaż zainteresowanie i uwagę, ale nie wypytuj na siłę, znajdź właściwy moment. Zapewnij, że pojawiające się różne uczucia są normalne. Jednak, przede wszystkim słuchaj.
Będąc rodzicem, ma się bardzo duży wpływ na przebieg adaptacji. Okazywanie dziecku zrozumienia, cierpliwości i pozytywnego nastawienia jest bezcenne i najbardziej pomocne.
Jak wspierać dziecko w procesie adaptacji?
Gdy dziecko rozpocznie już naukę w nowej szkole, proces adaptacji może przebiegać różnie. Z pewnością dużo zależy od samej atmosfery panującej w klasie, reakcji i otwartości rówieśników i wielu innych czynników. Tego procesu nie trzeba przyspieszać, przystosowanie się wymaga czasu.
Dziecko nadal potrzebuje zainteresowania, wsparcia i rozmów, jednak nie natarczywego wypytywania. Im dziecko starsze, tym bardziej warto uzgadniać z nim pewne rzeczy. Razem zadecydujcie, czy w przypadku pojawiających się trudności to jest odpowiedni moment na rozmowę z wychowawcą czy z nauczycielami. W klasach 1-3 kontakt z wychowawcą jest wręcz wskazany. Nawiąż z nim współpracę, dopytuj o funkcjonowanie dziecka, o ewentualne trudności i razem zastanówcie się, co może pomóc w ich przezwyciężeniu. To, czego dziecko w tym czasie potrzebuje, dotyczy w znacznej mierze samej organizacji życia szkolnego:
- Nie wyręczaj, zachęcaj do samodzielności – mimo odczuwanej niepewności czy dziecko sobie poradzi, pozwól na rozwijanie samodzielności. Zadaniem ucznia jest sprawdzanie planu lekcji czy pakowanie plecaka, nawet w trudniejszych chwilach. Możesz pomóc dziecku w zorganizowaniu czasu nauki, wskazać na pomocne triki w planowaniu dnia, jednak nie odbieraj mu kontroli nad sprawami szkolnymi.
- Podtrzymuj rutynę – bez względu na okoliczności dziecko potrzebuje stałości, rutyny i przewidywalności. To zapewnia poczucie bezpieczeństwa w każdych warunkach.
- Wzmacniaj sferę społeczną – młodszemu dziecku podpowiedz, jak może nawiązać relacje, wspieraj jego komunikację i życzliwość wobec innych. Organizuj w domu spotkanie dziecka z koleżankami i kolegami, zachowując otwartość wobec innych rodziców. W zgodzie ze sobą zaangażuj się w działania rodziców, co pomoże poszerzyć grono znajomych.
W procesie adaptacji dobrze jest podtrzymywać w sobie i w dziecku pozytywne nastawienie. Postawa rodzica ma zawsze duży wpływ na funkcjonowanie dziecka, a podsycanie obaw i lęków na pewno nie są pomocne. Jednak może się zdarzyć, że mimo wsparcia okazywanego dziecku pojawią się problemy, których rozwiązanie stanie się niezwykle trudne.
Problemy adaptacyjne – co robić?
W adaptacji zwykle pomaga czas, ale co robić, gdy dziecko napotyka na problemy, a upływające dni i tygodnie nie przynoszą poprawy? Trzeba wtedy obserwować dziecko, zwracając szczególną uwagę na niepokojące sygnały:
- Utrzymujące się trudności edukacyjne (dziecku trudno się skoncentrować, nie nadąża z pracą na lekcji, odczuwa bezradność, nie rozumie oczekiwań nauczyciela),
- Symptomy fizjologiczne (bóle głowy, brzucha, nudności, kołatanie serca),
- Poczucie obcości w nowej szkole (dziecko czuje się samotne, odizolowane).
Niepokojące są również zmiany dotychczasowych aktywności i przyzwyczajeń. Dziecko może wtedy mieć trudności z zasypianiem, bądź wybudzać się zbyt szybko, a także odmawiać realizacji dotychczasowych zainteresowań. W takiej sytuacji
- Porozmawiaj z dzieckiem, odkładając na bok własne sprawy. Unikaj przy tym sformułowań „ty zawsze…”, „ty nigdy…”
- Odwołaj się do zasobów dziecka, do jego umiejętności radzenia sobie w różnych sytuacjach. Czego potrzebuje, by teraz też było dobrze?
- Ustalcie plan działania – gdy sytuacja tego wymaga, porozmawiaj z wychowawcą klasy lub z nauczycielem przedmiotu.
- Zwróć uwagę na komunikaty wysyłane dziecku („chyba rzeczywiście ten nauczyciel ciebie nie lubi”), odłóż na bok osądy.
- Zachęć dziecko do szukania znajomych poza klasą, zaproponuj uczestniczenie w zajęciach dodatkowych.
W przypadku utrzymujących się trudności warto poszukać pomocy specjalistów, na przykład psychologa szkolnego lub poza szkołą, psychoterapeuty, bądź skorzystać z konsultacji w poradni psychologiczno-pedagogicznej. Ważne jest, aby kształtować w dziecku samodzielność, jednak w takich sytuacji potrzeba naszego szczególnego wsparcia i interwencji.