Cukrzyca typu 1 – przyczyny i mechanizm rozwoju choroby
U osób obciążonych genetycznie, pod wpływem czynnika wyzwalającego (np. zakażenia wirusowego czy związków azotowych dodawanych do żywności) może dojść do reakcji autoimmunologicznej niszczącej komórki beta wysp trzustkowych. Nacieki limfocytów i makrofagów oraz cytokiny przez nie uwalniane powodują stan zapalny i uszkodzenie tych komórek. Następnie we krwi obecne są przeciwciała (niespecyficzne ICA, specyficzne IAA i GAD, a także przeciw fosfatazie tyrozynowej) oraz obserwuje się zanik wczesnej fazy wydzielania insuliny. Gdy większość komórek trzustki zostanie zniszczona, dochodzi do całkowitej utraty zdolności wydzielniczej trzustki i tym samym do bezwzględnego niedoboru insuliny. Niestety nie istnieje żadna skuteczna metoda zapobiegania cukrzycy typu 1.
Objawy cukrzycy typu 1
Typowe objawy kliniczne cukrzycy typu 1 to nasilone pragnienie, częste oddawanie moczu, uczucie zmęczenia, ogólne złe samopoczucie, utrata masy ciała, zaburzenia widzenia, nudności, wymioty oraz kwasica ketonowa.
Choć cukrzyca typu 1 najczęściej rozwija się u dzieci i młodzieży, to może również pojawić się w późniejszym wieku po 65. roku życia, co może prowadzić do jej błędnego rozpoznania jako cukrzycy typu 2. W takich przypadkach obecność przeciwciał GAD wskazuje na autoimmunologiczny charakter choroby, nazywanej cukrzycą dorosłych o późnym początku (LADA – Late-onset Autoimmune Diabetes of Adults).
Podstawowe zasady żywienia dziecka z cukrzycą typu 1
Pojawienie się cukrzycy typu 1 u dziecka wiąże się nie tylko z koniecznością stosowania insulinoterapii, ale także zmianą nawyków żywieniowych całej rodziny. Kluczowa jest zatem edukacja żywieniowa, która pozwala patrzeć na jedzenie nie przez pryzmat smaku, lecz jego wartości odżywczej, ilości kalorii, węglowodanów, białek i tłuszczów, co pozwala lepiej kontrolować poziom cukru we krwi po posiłkach.
Osoby z cukrzycą powinny stosować zasady zdrowego żywienia, a dodatkowo:
● kontrolować wielkość spożywanych porcji,
● monitorować ilość węglowodanów w diecie i poszczególnych posiłkach,
● ograniczać produkty zawierające łatwo przyswajalne węglowodany, takie jak cukry dodane i wolne,
● jeść regularnie, w tym nie pomijać śniadań,
● spożywać posiłki powoli.
Nie istnieje uniwersalna dieta dla wszystkich diabetyków. Można stosować różne podejścia żywieniowe, takie jak dieta śródziemnomorska, DASH, fleksitariańska czy roślinna.
Osoby z cukrzycą typu 1 powinny przede wszystkim unikać węglowodanów łatwo przyswajalnych i stosować zasady zbilansowanej diety. Dieta oraz plan insulinoterapii powinny zawsze być dostosowane indywidualnie do dziecka, uwzględniając jego nawyki żywieniowe, skład posiłków (zawartość węglowodanów, białek i tłuszczu), styl życia oraz aktywność fizyczną. Bardzo istotne jest rozpoznanie i oszacowanie ilości przyswajalnych węglowodanów w posiłku, np. poprzez system wymienników węglowodanowych (WW). Pomocne mogą być również wskaźniki, takie jak indeks glikemiczny (IG) i ładunek glikemiczny (ŁG).
Warto również podkreślić, że odpowiedź glikemiczna na ten sam posiłek lub produkt może się znacząco różnić między osobami (np. przy spożyciu produktów mlecznych). Kolejność spożywania produktów z różnych grup w ramach jednego posiłku może również znacząco wpływać na poziom glikemii po posiłku.
Zapotrzebowanie kaloryczne dziecka z cukrzycą
Dla dzieci z cukrzycą typu 1 o umiarkowanej aktywności fizycznej, zapotrzebowanie na energię wygląda następująco:
● 1.-3. rok życia – ok. 1000 kcal,
● 4.-6. rok życia – ok. 1400 kcal,
● 7.-9. rok życia – ok. 1800 kcal,
● 10.-12. rok życia – dziewczynki: ok. 2100 kcal, chłopcy: ok. 2400 kcal.
Jeśli nie masz pewności co do wartości energetycznej diety, skonsultuj się z dietetykiem specjalizującym się w dietoterapii cukrzycy typu 1, który rozwieje Twoje wątpliwości i przeprowadzi edukację żywieniową.
Komponowanie posiłków przy cukrzycy typu 1
Zgodnie z zaleceniem Polskiego Towarzystwa Diabetologicznego, talerz diabetyka powinien wyglądać następująco:
● 45–50% węglowodanów,
● 30–35% tłuszczów, w tym tłuszczów nasyconych do 10%,
● 15–20% białek.
W diecie diabetyka powinny znaleźć się węglowodany złożone, bogate w błonnik pokarmowy takie jak: pełnoziarniste zboża, gruboziarniste kasze, ziemniaki, makaron i ryż gotowany al dente. Warto sięgać po produkty o niskim indeksie glikemicznym (IG < 50). Natomiast węglowodany łatwo przyswajalne, takie jak: glukoza, laktoza, miód, cukier, owoce, słodycze i soki, powinny być ograniczane do minimum i traktowane jak lekarstwo, używane w razie konieczności, np. aby zapobiec hipoglikemii. Jeśli dziecko chce coś słodkiego, najlepiej podać to po posiłku i dostosować odpowiednio dawkę insuliny.
Kolejnym ważnym elementem diety diabetyka jest białko. Białko jest niezbędne dla budowy mięśni i prawidłowego wzrostu dziecka. Najlepiej dostarczać je w postaci chudego mięsa ryb, jajek oraz przetworów mlecznych, takich jak twaróg, maślanka, kefir i jogurt (niesłodzony). Dieta dziecka powinna również zawierać białko pochodzenia roślinnego, które znajduje się w nasionach roślin strączkowych (np. grochu, fasoli, soi) i orzechach.
W jadłospisie dziecka z cukrzycą typu 1 powinny znaleźć się również zdrowe tłuszcze takie jak: oleje roślinne (np. rzepakowy, słonecznikowy, oliwa z oliwek), a także ryby, zwłaszcza morskie jak tuńczyk, makrela i dorsz, orzechy, migdały i nasiona.
Przy komponowaniu posiłków dla dziecka z cukrzycą typu 1 niezbędna będzie waga kuchenna. Przydatne są też aplikacje na smartfony, które ułatwiają szybkie obliczanie wymienników w przygotowywanych posiłkach. Ważna jest umiejętność sprawdzania wartość energetycznej oraz zawartość wymienników węglowodanowych (WW) i wymienników białkowo-tłuszczowych (WBT) w potrawach.
Przykładowy jadłospis dla dziecka z cukrzycą typu 1
Przykładowe dzienne menu dla dziecka z cukrzycą typu 1 może wyglądać następująco:
● Śniadanie: owsianka z dodatkiem migdałów i borówek, posypana siemieniem lnianym.
● Drugie śniadanie: kanapka z pełnoziarnistego chleba z twarogiem, plasterkiem indyka oraz kawałkiem ogórka i pomidora.
● Obiad: pieczona pierś z kurczaka, kasza gryczana, gotowane na parze brokuły i sałatka z warzyw.
● Podwieczorek: jogurt naturalny z dodatkiem pokrojonego jabłka i garścią orzechów włoskich
● Kolacja: sałatka z tuńczykiem, świeżymi warzywami i oliwą z oliwek, podana z pełnoziarnistym makaronem ugotowanym al dente.
Upłynnia gęstą i zalegającą wydzielinę. Udrożnia nos i zatoki.
Hipertoniczny spray do nosa z ektoiną.
Spray wspomagający leczenie stanów zapalnych gardła, spowodowanych przez infekcje bakteryjne i wirus...
3% roztwór soli przeznaczony do nebulizacji, w celu poprawienia komfortu oddychania.
Pastylki na gardło z ektoiną przeznaczone do stosowania podczas objawów przeziębienia.
Pastylki do ssania na chrypkę, pieczenie błony śluzowej jamy ustnej.
W okresie przejściowego osłabienia, do regeneracji po infekcjach.
Pierwszy oryginalny syrop z porostu islandzkiego. Skutecznie łagodzi suchy kaszel.
Bibliografia:
- Zahorska, M. (red.). (2018). Patofizjologia kliniczna: Podręcznik dla studentów medycyny. Edra Urban & Partner.
- Polskie Towarzystwo Diabetologiczne. (2023). Zalecenia kliniczne dotyczące postępowania u osób z cukrzycą 2023. Polskie Towarzystwo Diabetologiczne.
- Jarosz-Chobot, P., & Klewaniec-Wypychacz, K. (2023). Cukrzyca typu 1. Rodzinny poradnik cukrzycowy. Wydawnictwo Sensus.