Kontaktowe zapalenie skóry dłoni (inaczej wyprysk kontaktowy) to częsta dolegliwość u dzieci, której przyczyną są czynniki drażniące lub alergizujące obecne w ich codziennym otoczeniu. Wrażliwa skóra maluchów błyskawicznie reaguje zaczerwienieniem, świądem czy pękaniem naskórka, dlatego ważna jest szybka diagnoza i odpowiednie leczenie. Jak rozpoznać ten problem i co zrobić, by pomóc dziecku?
- Kontaktowe zapalenie skóry u dzieci może mieć charakter podrażnieniowy, alergiczny lub fototoksyczny/fotoalergiczny.
- Zmiany skórne często pojawiają się na dłoniach, ponieważ to miejsce intensywnego kontaktu z czynnikami zewnętrznymi.
- Leczenie kontaktowego zapalenia skóry dłoni zależy od nasilenia objawów. W łagodnych przypadkach wystarczyć mogą dostępne bez recepty emolienty, jednak w cięższych konieczna będzie konsultacja z lekarzem.
To jest wyrób medyczny.
Używaj go zgodnie z instrukcją używania lub etykietą.Czym jest kontaktowe zapalenie skóry i dlaczego może rozwinąć się na dłoniach?
Kontaktowe zapalenie skóry to miejscowa reakcja nadwrażliwości, która rozwija się w wyniku bezpośredniego zetknięcia się z określonymi substancjami. Może przebiegać na kilka sposobów, m.in. poprzez podrażnienie skóry, wywołanie reakcji alergicznej lub w wyniku działania światła słonecznego.
Dłonie są szczególnie narażone na rozwój wyprysku kontaktowego, ze względu na częsty i bezpośredni kontakt z czynnikami, które mogą potencjalnie wywołać reakcję.
Co więcej, skóra dzieci jest cieńsza i bardziej przepuszczalna niż dorosłych, więc szybciej reaguje podrażnieniem lub alergią. Dlatego wyprysk kontaktowy na dłoniach to u maluchów dość powszechny problem.
Kontaktowe zapalenie skóry z podrażnienia
Najczęstszym typem reakcji jest kontaktowe zapalenie skóry z podrażnienia, które nie ma podłoża alergicznego. Dochodzi do niego, gdy czynnik drażniący uszkadza naskórek i położone pod nim tkanki. Czasami zmiany pojawiają się już po jednorazowym kontakcie z daną substancją, jednak mogą rozwinąć się dopiero w wyniku wielokrotnego narażenia.
Czynniki drażniące, które najczęściej wywołują kontaktowe zapalenie skóry dłoni, to m.in.:
- rękawiczki lateksowe,
- silne detergenty, np. do prania czy sprzątania,
- mydła,
- niektóre rośliny, np. tulipany, żonkile, wilczomlecze,
- środki odkażające,
- farby, tusze,
- nawozy sztuczne,
- środki owadobójcze.
Alergiczne kontaktowe zapalenie skóry
W przypadku alergicznego wyprysku kontaktowego dochodzi do rozwoju reakcji uczuleniowej po kontakcie z alergenem. Najczęściej objawy występują w miejscu zetknięcia z daną substancją, jednak zdarza się, że alergia skórna pojawi się po spożyciu uczulającego pokarmu czy leku.
Nadwrażliwość na dany czynnik może rozwijać się przez lata regularnego kontaktu. W pewnym momencie organizm zaczyna rozpoznawać go jako zagrożenie, więc układ odpornościowy inicjuje reakcję obronną. Do alergenów najczęściej wywołujących reakcje skórne należą:
- nikiel– to metal powszechnie występujący w biżuterii, okularach czy metalowych elementach odzieży,
- substancje zapachowe – perfumy, olejki eteryczne,
- konserwanty – występują m.in. w kosmetykach czy lekach stosowanych miejscowo,
- lanolina – składnik wielu kremów i maści,
- balsam peruwiański – jest obecny w wielu produktach, np. pastach do zębów czy perfumach,
- pyłki roślin osadzające się na skórze,
- niektóre leki stosowane miejscowo, np. neomycyna.
Fototoksyczne i fotoalergiczne kontaktowe zapalenie skóry
Niektóre substancje wywołują podrażnienie lub reakcję alergiczną dopiero w momencie, w którym na skórę zadziała światło słoneczne. To ono wyzwala toksyczne lub uczulające działanie danego składnika, dlatego może być on bezpiecznie stosowany dopóty, dopóki będziemy dbać o zabezpieczenie skóry przed słońcem.
Reakcje fototoksyczne przypominają oparzenie słoneczne, a do ich powstania nie jest wymagane wcześniejsze uczulenie. Z kolei reakcja fotoalergiczna – podobnie jak klasyczna alergia – wynika z odpowiedzi układu immunologicznego. Czynniki wywołujące zapalenie skóry pod wpływem światła to m.in.:
- niektóre leki, np. ibuprofen, preparaty przeciwgrzybicze,
- kosmetyki z filtrem UV – zwłaszcza filtry chemiczne mogą paradoksalnie wywołać reakcję alergiczną. Dlatego u dzieci i osób ze skłonnością do alergii zaleca się korzystać głównie z filtrów mineralnych, ponieważ w ich przypadku ryzyko jest znacznie niższe,
- substancje zapachowe w kosmetykach, perfumach,
- środki odkażające.
Jak rozpoznać kontaktowe zapalenie skóry dłoni u dziecka?
Wyprysk kontaktowy pojawia się najczęściej w miejscu kontaktu skóry ze szkodliwym czynnikiem. Dzieci badają swoje otoczenie dotykiem, więc ich dłonie są szczególnie narażone na rozwój takich zmian. Ich charakterystyczną cechą jest silny świąd, który może skłaniać malucha do drapania skóry, co jeszcze pogorszy jej stan. Inne objawy wyprysku kontaktowego to:
- zaczerwienienie,
- sucha, pękająca skóra,
- łuszczenie się,
- drobne pęcherzyki,
- obrzęk i tkliwość przy dotyku.
W rozpoznaniu kontaktowego zapalenia skóry dłoni u dziecka bardzo ważną rolę odgrywają rodzice. Zmiany skórne nasilają się zwykle przy częstym kontakcie z czynnikiem wywołującym. Podstawową rolę odgrywa więc obserwacja objawów – w jakim momencie się pojawiły, czy towarzyszą konkretnym czynnościom, po jakim czasie znikają itp.
„Pierwszym etapem diagnostyki ACD jest dokładny wywiad lekarski i badanie przedmiotowe. W wywiadzie należy zwrócić szczególną uwagę na przebieg choroby i okoliczności powstawania zmian (praca, hobby, nowe ubranie, przebywanie w określonych miejscach i sytuacjach, stosowanie leków itp.).”1
Z ektoiną
prosto z natury
Leczenie kontaktowego zapalenia skóry u dzieci
Jeśli dziecko skarży się na silne dolegliwości, a także jeżeli utrzymują się one przez dłuższy czas lub często nawracają, najlepiej skonsultować ten problem z lekarzem. Konieczne może się okazać włączenie silniejszych leków na receptę, np.:
- maści na bazie glikokortykosteroidów o działaniu przeciwzapalnym,
- miejscowo stosowanych inhibitorów kalcyneuryny – to substancje immunosupresyjne, które hamują komórki odpowiadające za stan zapalny,
- leki przeciwalergiczne – stosuje się je zarówno na skórę, jak i doustnie.
Jednak wiele przypadków kontaktowego zapalenia skóry można wyleczyć samodzielnie. W tym celu stosuje się preparaty emolientowe, które odbudowują naturalną barierę ochronną skóry, zapobiegają utracie wody i zmniejszają podrażnienia. Dzięki temu mogą złagodzić dolegliwości, takie jak łuszczenie, zaczerwienienie czy świąd. Za ten efekt odpowiadają zawarte w emolientach substancje aktywne o działaniu natłuszczającym i nawilżającym, np.:
- masło shea,
- ceramidy,
- oleje roślinne, np. ze słodkich migdałów, z oliwki europejskiej,
- gliceryna,
- mocznik.
Niektóre emolienty wzbogacone są w dodatkowe składniki, które wzmacniają ich działanie. Jednym z nich jest ektoina, czyli naturalna cząsteczka ochronna, która silnie nawilża skórę, stabilizuje błony komórkowe i wspiera regenerację naskórka, a dodatkowo wykazuje właściwości przeciwzapalne. Dzięki temu działa kojąco, zmniejsza zaczerwienienie oraz uczucie pieczenia i swędzenia. Jednocześnie chroni skórę przed działaniem czynników zewnętrznych, takich jak suche powietrze, zanieczyszczenia czy detergenty.
Preparaty zawierające ektoinę mogą być stosowane zarówno samodzielnie, jak i pomocniczo przy terapii zleconej przez lekarza. Ich regularne stosowanie – zwłaszcza po kąpieli i po każdym myciu rąk – pomaga utrzymać skórę dziecka w dobrej kondycji i zapobiega nawrotom zmian.
Pamiętajmy, że zmiany na dłoniach będzie trudno całkowicie wyeliminować, jeśli z otoczenia dziecka nie zniknie wywołujący je czynnik. W opanowaniu problemu pomóc może zmiana środków myjących i piorących, unikanie kontaktu z potencjalnymi alergenami oraz konsekwentna pielęgnacja skóry za pomocą odpowiednich preparatów nawilżających i ochronnych.
- Śpiewak R., Alergia kontaktowa – diagnostyka i postępowanie, Alergia Astma Immunologia 2007, 12(3): 109-127.
- Kuna, P., Ochab-Krupnik, D., Mościcka, A., & Łacwik, P. (2024). Zastosowanie ektoiny w chorobach skóry i błon śluzowych. Alergologia Polska, 11(2): 173-179.
- Tuszyński P. K. (red.), Alergia z perspektywy farmaceuty, Wydawnictwo Farmaceutyczne, Kraków 202
- https://www.mayoclinic.org/diseases-conditions/contact-dermatitis/symptoms-causes/syc-20352742 [dostęp 24.04.2025].