Nikiel – jedna z przyczyn alergii kontaktowej
Nikiel to bardzo reaktywny pierwiastek w dodatku niezwykle trudny do wyeliminowania z bezpośredniego otoczenia. W środowisku naturalnym w niedużych ilościach znajduje się w glebie, wodzie, powietrzu i biosferze. W śladowych ilościach nikiel potrzebny jest ludzkiemu organizmowi do prawidłowego funkcjonowania. Jego zadaniem jest aktywowanie szeregu enzymów ludzkich tkanek i zwiększaniu aktywności hormonalnej.
Nikiel wykorzystywany był przez człowieka od tysięcy lat do wytwarzania metalowych narzędzi, bicia metalowych monet czy produkcji broni. Współcześnie nikiel nadal stosuje się do wytwarzania monet, ale także do pokrywania mniej szlachetnego żelaza i stali, w przemyśle motoryzacyjnym, do wytwarzania taniej biżuterii, produkcji baterii niklowo-kadmowych oraz w przemyśle energetycznym.
Nikiel znajduje się także w kosmetykach, a nawet żywności. Jednym słowem – nikiel używany jest nieomal wszędzie. Właśnie wspomniane powszechne narażenie sprawia, że miliony osób cierpią z powodu dolegliwości skórnych wywołanych kontaktem z tym biało-srebrzystym metalem. Części z nich doskwierają również problemy ze strony układu pokarmowego lub oddechowego.
Szacuje się, że z uczuleniem na nikiel boryka się 8 proc. dzieci i niemal dwa razy więcej dorosłych. Częściej dotyczy dziewczynek i kobiet, a jednym z czynników ryzyka jest wczesna ekspozycja na nikiel – na przykład zakładanie „sztucznej‟ biżuterii.
Nikiel ma dosyć specyficzne właściwości fizykochemiczne i z ich powodu może wywoływać silną reakcję układu immunologicznego. Pierwiastek ten ze względu na rozmiar cząsteczek zaliczany jest do grona małocząsteczkowych. Niewielkie wymiary sprawiają, że łatwo przenika przez ochronną barierę skóry. Liczba niklowych alergenów gwałtownie wzrasta zwłaszcza w skażonym chemicznie środowisku. Ze względu na fakt, że w Europie kilkadziesiąt milionów osób jest nadwrażliwych na nikiel, Unia Europejska uznała to za jeden z głównych problemów życia społecznego.
Szacuje się, że kontaktowe zapalenie skóry po styczności z niklem występuje u 4-5 proc. osób. Najczęściej dotyczy ono osób dorosłych, po 20 roku życia, ale nie omija również dzieci.
Czasem nadwrażliwość na nikiel może jednak manifestować się nie tylko wypryskiem kontaktowym, ale i alergicznym zapaleniem spojówek, nieżytem nosa, astmą oskrzelową, wypryskiem rozproszonym lub pokrzywką połączoną z objawami brzusznymi. Zdarza się także, że z powodu alergii na nikiel organizm pacjenta odrzuca implanty stomatologiczne lub ortopedyczne.
Przeczytaj także: Alergia skórna u dzieci – słoneczna, pokarmowa czy kontaktowa?
Alergia na nikiel u dziecka – objawy
Najczęściej u nadwrażliwego na nikiel malucha można zaobserwować typowe oznaki alergii kontaktowej. Jeżeli maluch skarży się na swędzenie, pieczenie i ma zmienioną chorobowo skórę w okolicy, w której mogła mieć ona w ostatnim czasie kontakt z niklem (np. ozdobnym elementem ubrania, zamkiem, sprzączką, zabawką z chromowanymi elementami etc.), jest duża szansa, że to właśnie nadwrażliwość na ten metal. Alergia na nikiel zazwyczaj objawia się dosyć standardowymi zmianami skórnymi – alergią kontaktową.
Wyprysk kontaktowy, mający związek z niklem, manifestuje się najczęściej silnym świądem skóry, na której powierzchni pojawia się zaczerwienienie, łuszczące się grudki oraz/lub pęcherzyki. Zmiany tworzą się zazwyczaj dokładnie w miejscu kontaktu skóry z substancją, na którą pacjent ma uczulenie (np. niklem), ale zdarzają się również na całej powierzchni ciała.
Pacjenci, którzy borykają się z kontaktowym zapaleniem skóry, mogą odczuwać parzący ból lub pieczenie. Zmieniona chorobowo skóra staje się przesuszona, zgrubiała, wyraźnie zaznaczają się naturalne bruzdy ciała.
Trzeba pamiętać, że alergia kontaktowa, choć jest wywoływana przez dotyk uczulającej substancji, nie pojawia się w chwili, kiedy jest ona przy skórze. To nie tak błyskawiczna reakcja jak np. pokrzywka. Wyprysk kontaktowy to reakcja późnego typu. Oznacza to, że zmiana na skórze pojawi się po kilkudziesięciu godzinach od faktycznej styczności z niklem. Taka opóźniona reakcja oraz podobieństwo do zmian atopowych sprawia, że często rodzice nie łączą zmian na skórze dziecka z niklem.
Nikiel może także wywoływać alergie krzyżowe z palladem. Ten „ubogi krewny‟ metali szlachetnych bardzo często bywa stosowany w tańszych wyrobach jubilerskich oraz implantach stomatologicznych.
Alergia pokarmowa na nikiel objawy
Nikiel może wchłaniać się do organizmu nie tylko przez skórę i powodować powstanie kontaktowego zapalenia skóry. Pierwiastek ten może także wnikać do ustroju drogą pokarmową. Może uwalniać się z metalowych opakowań na żywność lub z naczyń kuchennych i narzędzi używanych w procesie gotowania, np. noży.
Ślady obecności niklu często znajdowane są także bezpośrednio w produktach spożywczych:
- kakao,
- soi,
- warzywach strączkowych,
- mące owsianej,
- zbożach.
Całkiem spora ilość niklu obecna jest również w orzechach, owsie i soczewicy.
Kwestia niklu jako alergenu wnikającego do ludzkiego ciała drogą pokarmową jest często bagatelizowana lub przynajmniej marginalizowana. Nierzadko i przez samych lekarzy. Tymczasem z pożywieniem dostaje się do ustroju przeciętnie 300–600 μg niklu dziennie, z czego 5 proc. jest wchłaniane w przewodzie pokarmowym, reszta zostaje wydalona z kałem.
Przyjmuje się, że dorośli powinni spożywać mniej niż 150 μg niklu dziennie oraz unikać potraw takich jak: czekolada, granola, mąka owsiana i fasola.
Źródłem niklu jest również woda wodociągowa. Zwłaszcza te porcje, które „schodzą‟ pierwsze z rur rano. Dzieje się tak dlatego, że w nocy woda w większości stoi w instalacji i może wchodzić w reakcje z niklem.
W przypadku alergii pokarmowej na nikiel, po spożyciu produktów zawierających tę substancję, pojawiają się dolegliwości skórne i brzuszne. Objawem pokarmowej alergii na nikiel może być piekąca i swędząca, zaczerwieniona skóra, pokryta sączącymi się krostkami. O pokarmowej nadwrażliwości na nikiel świadczyć może także pękanie skóry (najczęściej na dłoniach i stopach). Symptomem pokarmowej alergii na nikiel może być też poważny rumień wielopostaciowy i zapalenie naczyń. Jeśli chodzi o dolegliwości brzuszne, to najczęściej są nimi wzdęcia, zgagi i biegunki. Osoby bardzo wrażliwe na nikiel mogą również doświadczyć wstrząsu anafilaktycznego.
Aby rozpoznać alergię pokarmową, przeprowadza się doustną prowokację. Jej dodatni wynik przesądza o konieczności przejścia na dietę niskoniklową.
Uczulenie na nikiel u dziecka – co robić?
Podejrzewając alergię na nikiel u dziecka, można najpierw samemu zrobić prowokację. Jeżeli wyniki prowokacji, potwierdzają przypuszczenia, trzeba udać się do lekarza, który zleci wykonanie celowanych badań. Alergię kontaktową na nikiel wykrywa się przy pomocy prób kontaktowych. Z kolei nadwrażliwość pokarmową diagnozuje się, podając doustnie sole niklu. Bardzo ważne jest także zebranie jak najbardziej szczegółowego wywiadu od opiekunów dziecka.
Uczulenie na nikiel próbowano odczulać doustnie, a także leczyć, podając disulfiram. Najczęściej przy zdiagnozowanym uczuleniu na ten pierwiastek trzeba liczyć się z wyeliminowaniem niklu z życia osoby nadwrażliwej. Problem systemowego działania niklu w powstawaniu zjawisk nadwrażliwości i tolerancji nie został dotąd w pełni wytłumaczony. U jednych osób Ni powoduje alergię kontaktową, u innych (rzadziej) pokarmową, a jeszcze u kolejnych alergię uogólnioną (kontaktową oraz pokarmową).
Ze względu na to, iż nikiel występuje w przeważającej liczbie produktów, nie da się całkowicie zaprzestać przyjmowania go w jedzeniu. Rozwiązaniem jest dieta niskoniklowa.
Polega ona na wyeliminowaniu lub, przynajmniej ograniczeniu:
- śledzi,
- szparagów,
- fasoli,
- cebuli,
- grzybów,
- kukurydzy,
- szpinaku,
- grochu,
- sałaty,
- marchewki,
- fig,
- pomidorów (szczególnie koncentratu pomidorowego i ketchupu),
- zielonej herbaty,
- sera topionego,
- margaryny,
- wiśni,
- gruszek,
- malin,
- piwa,
- czerwonego wina
- i wspomnianych wcześniej produktów.
Pacjenci z alergią kontaktową na nikiel powinni zrezygnować z korzystania z przedmiotów zawierających. Jest to niestety bardzo trudne zadanie. Nikiel należy do tych substancji, którego trudno unikać. Tam, gdzie tylko jest taka możliwość, trzeba wybierać plastikowe odpowiedniki przedmiotów lub ich elementów zawierających nikiel – np.ubranka z plastikowymi guzikami a nie zatrzaskami czy haftkami. Jednym ze sposobów poradzenia sobie z alergią kontaktową na nikiel jest pomalowanie niklowanego elementu bezpiecznym dla skóry bezbarwnym lakierem.
Od kilku lat trwają badania nad formułami kremów, których zastosowanie mogłoby skutecznie chronić osoby nadwrażliwe na nikiel przed wnikaniem przez skórę cząsteczek tego pierwiastka. Naukowcy z Instytutu Biochemii i Biofizyki PAN opracowali kosmeceutyk, który rozwiązuje problem osób mających alergię kontaktową na nikiel. Choć nie leczy on dolegliwości, to może zapobiec alergii kontaktowej na ten metal.
Leczenie alergii kontaktowych u dzieci
Leczenie alergii kontaktowych u dzieci i dorosłych jest o tyle uciążliwe, że w dużej mierze polega na unikaniu substancji, na które skóra reaguje alergicznie. W przypadku prawie wszechobecnego niklu to prawdziwe wyzwanie. Na szczęście można spotkać coraz więcej przedmiotów bez niklu, posiadających specjalne oznaczenia -np. symbol 18/0.
W przypadku zmian skórnych wywołanych alergią kontaktową stosować można także miejscowo preparaty przeciwzapalne i przeciwalergiczne. Do medykamentów o takim działaniu należą preparaty glikokortykosteroidów. O tym, który dokładnie lek zastosować, musi zadecydować lekarz.
Alternatywną formę leczenia stanowią inhibitory kalcyneuryny, takie jak takrolimus lub pimekrolimus, które są bezpieczne i pozbawione działań niepożądanych typowych dla miejscowych preparatów glikokortykosteroidowych. Te leki także dostępne są wyłącznie na receptę.
Równie ważne w leczeniu alergii kontaktowej jest zachowanie odpowiedniej pielęgnacji skóry. Bardzo ważne jest jej nawilżanie i natłuszczanie, by wzmacniać jak najbardziej jej płaszcz hydrolipidowy i dać możliwość regeneracji. Dzieci z alergią kontaktową powinny zrezygnować z mycia tradycyjnym mydłem i sięgać po emolienty o neutralnym pH. Kosmetyki dla nich nie powinny zawierać konserwantów, komponentów zapachowych czy barwników.
Na szczęście w aptekach i drogeriach znaleźć można bardzo wiele produktów dedykowanych dzieciom z atopowym zapaleniem skóry i innymi stanami zapalnymi skóry. Warto sięgać po produkty ze specjalnie opracowanymi formułami – na przykład emulsję Epireg, która wspomaga naturalny proces gojenia, łagodzi suchą i podrażnioną skórę i redukuje nieprzyjemne objawy towarzyszące alergii kontaktowej.
Osoby z dermatozami mogą sięgać także po ektoinę. Ta naturalna substancja ma bardzo silne właściwości ochronne i nawilżające. Znaleźć można ją na przykład w Ectokremie, który redukuje nieprzyjemne objawy, odbudowuje podrażnioną i uszkodzoną skórę i wspomaga regenerację komórek.
Rekomendowane wyżej produkty są wyrobami medycznymi i muszą być stosowane zgodnie z ich przeznaczeniem. Dlatego przed ich użyciem trzeba zapoznać się z ulotką dołączoną do opakowania bądź skonsultować się z lekarzem czy farmaceutą.
Zapobieganie alergiom kontaktowym u dzieci
Zapobieganie alergiom kontaktowym czasami bywa bardzo uciążliwe. By zmniejszyć szanse na alergię kontaktową powodu niklu u dziecka, warto też jak najpóźniej zakładać mu biżuterię zawierającą nikiel. Zdecydowanie najlepiej zrezygnować z niej całkowicie. Niektórzy badacze uważają także, że ograniczenie potraw, które naturalnie zawierają większe stężenie niklu, może uchronić dziecko przed wystąpieniem alergii kontaktowej na ten pierwiastek w późniejszym wieku.
Może zainteresować Cię również: Ektoina – co to jest, działanie, skutki uboczne
Schalock P.,, Hypersensitivity reactions to metallic implants – diagnostic algorithm and suggested patch test series for clinical use
Świerczyńska-Krępa M., Kontaktowe zapalenie skóry (wyprysk kontaktowy): przyczyny, objawy i leczenie;
Czarnobilska E., Obłutowicz K., Wesołek K., Piętnowska J.,Śpiewak R., Mechanizmy alergii na nikiel;
Śpiewak R., Piętowska J.: Nikiel alergen wyjątkowy. Od struktury atomu do regulacji prawnych;
Antoszczyk G., Obłutowicz K., Systemowe działanie niklu
Rudzki E., Alergia na nikiel
Turello D’Ambrosio P, Bagnato GF, Guarneri B, et al.: The role of nickel in food exacerbating nickel
contact dermatiti;
Jacob S., Nickel Allergic Contact Dermatitis | Dermatitis Academy
Kaaber K., Menne T., Tjell JC. Low nickel diet in the treatment of patients with chronic nickel dermatitis
Dieta w alergii na nikiel, Szpital Uniwersytecki w Krakowie https://www.su.krakow.pl/repozytorium-plikow/strefa-pacjenta/zalecenia-po-hospitalizacji/57-ds-21-dieta-w-alergii-na-nikiel/file
Jenerowicz D., Alergiczny wyprysk kontaktowy u dzieci
Jacob S., Nickel Allergic Contact Dermatitis | Dermatitis Academy