Co to jest zamartwica?
Zamartwica to stan, który diagnozuje się u noworodka, gdy (wg różnych źródeł):
- punktacja Apgar wynosi mniej niż 5 punktów w 10. minucie po urodzeniu,
- konieczne jest wykonanie resuscytacji po porodzie,
- występuje kwasica metaboliczna u płodu,
- występuje hiperkapnia, czyli zbyt wysokie stężenie dwutlenku węgla w krwi dziecka.
Dziecko urodzone w takim stanie przeszło epizod niedotlenienia wewnątrzmacicznego lub okołoporodowego. Czasem choroby matki predysponują do występowania zamartwicy u dziecka, a czasem przyczyna występuje nagle, jak np. przedwczesne oddzielenie się łożyska czy pęknięcie macicy. To trudna sytuacja kliniczna, a od szybkich interwencji medycznych zależy zdrowie i życie dziecka.
Jak zdiagnozować niedotlenienie u płodu w trakcie porodu?
Zapobieganie zamartwicy polega na natychmiastowym wdrożeniu odpowiednich działań, w momencie wystąpienia powikłań sugerujących, że dziecko przechodzi epizod niedotlenienia.
Za jedną z najważniejszych oznak dobrostanu płodu uznaje się prawidłowy zapis KTG, czyli zapis pracy serca płodu. Jeśli na KTG występują zmiany, jak np. późne deceleracje, może to świadczyć o tym, że stan dziecka ulega pogorszeniu i wymagany jest wzmożony nadzór w trakcie porodu lub natychmiastowe rozwiązanie ciąży poprzez cięcie cesarskie.
Odpłynięcie zielonych wód płodowych, oznaczające, że dziecko oddało smółkę (czyli pierwszy stolec) w czasie ciąży, to kolejny znak, że maluch przeszedł epizod niedotlenienia wewnątrzmacicznego.
Kiedy jest zamartwica ciężka, a kiedy umiarkowana?
Dziecko zaraz po urodzeniu ocenia się zgodnie ze skalą Apgar w kolejnych minutach życia. Jak wcześniej wspomniano, w tej skali bierze się pod uwagę pięć różnych oznak żywotności noworodka. Dzięki tej szybkiej ocenie wzrokowej można z dużym prawdopodobieństwem określić, czy dziecko będzie wymagało resuscytacji, czy też nie.
Ciężka zamartwica jest diagnozowana, jeśli dziecko ma od 3 do 0 punktów wg skali Apgar zaraz po porodzie. To wynik, który sugeruje, że noworodek jest na granicy życia i śmierci, a od szybkich decyzji i działań medycznych może zależeć jego zdrowie i życie.
Stanem umiarkowanej zamartwicy określa się moment, w którym dziecko ma od 6 do 4 punktów wg skali Apgar.
Ważnym elementem dokładnej oceny stanu noworodka w momencie zdiagnozowania niedotlenienia jest badanie krwi pępowinowej, które określa równowagę kwasowo-zasadową oraz jej pH. Wyniki tych badań mogą uzupełnić obraz kliniczny i zdeterminować plan leczenia.
Czy można przewidzieć zamartwicę przed porodem?
Niektóre choroby matki stanowią sygnał alarmowy dla lekarza, że już przed porodem mogą wystąpić komplikacje w postaci niedotlenienia płodu. W grupie ryzyka są kobiety chorujące na cukrzycę, nadciśnienie, stan przedrzucawkowy, ale również pacjentki otyłe, po leczeniu niepłodności, czy z cięciem cesarskim w wywiadzie.
Czynniki ryzyka asfiksji występujące ze strony dziecka to np.
- wewnątrzmaciczne zatrzymanie wzrostu płodu (IUGR),
- wady układu moczowego,
- duży płód,
- ciąża bliźniacza
- czy poród przedwczesny.
W czasie ciąży kobieta ma wykonywane badania USG. W ich trakcie lekarz ocenia przepływy naczyniowe, ilość płynu owodniowego, napięcie mięśniowe, obecność ruchów oddechowych i ruchów ciała dziecka oraz pracę serca – to wszystko daje obraz, w jakim stanie jest płód. Wszelkie odchylenia od normy są podstawą do wzmożonego nadzoru matki i dziecka.
To jest wyrób medyczny.
Używaj go zgodnie z instrukcją używania lub etykietą.Zamartwica a niedotlenienie
Istnieje różnica pomiędzy niedotlenieniem a zamartwicą, chociaż te dwa pojęcia ściśle się ze sobą wiążą. Rodzice mogą zadawać sobie pytanie, czy każde dziecko, które przeszło niedotlenienie rodzi się w zamartwicy? Okazuje się, że nie.
Dziecko w okresie prenatalnym potrafi poradzić sobie z brakiem wystarczającej ilości tlenu przez krótki czas, gdyż taka sytuacja występuje np. w momencie porodowych skurczów macicy. Od stopnia niedotlenienia zależy, w jakim stanie urodzi się noworodek. To sprawia, że personel medyczny musi na bieżąco oceniać ryzyko ciążowe i okołoporodowe, by wiedzieć, czy kontynuowanie ciąży lub porodu naturalnego jest możliwe, z zachowaniem maksymalnego bezpieczeństwa dla płodu.
Jakie są konsekwencje zamartwicy?
Jeśli dziecko przechodzi niedotlenienie wewnątrzmaciczne czy okołoporodowe, jego organizm skupia się na ochronie najważniejszych narządów, jakimi są serce, mózg i nadnercze, kosztem reszty układów. To oznacza, że im dłużej trwa niedotlenienie, tym większych uszkodzeń m.in. nerek, wątroby czy jelit należy się spodziewać.
Z pojęciem zamartwicy wiąże się encefalopatia niedotlenieniowo-niedokrwienna. Jest to najgroźniejsze wczesne (czyli pojawiające się w krótkim czasie po porodzie) powikłanie asfiksji. Objawia się trudnościami z podjęciem i utrzymaniem samodzielnego oddechu, przejściowymi zaburzeniami świadomości oraz obniżonym napięciem mięśniowym i, często, drgawkami. Od 10 do 60% dzieci dotkniętych ciężką encefalopatią umiera, a około 25% z nich przez całe życie zmaga się z niepełnosprawnością.
Kolejne wczesne konsekwencje zamartwicy to niewydolność wielonarządowa i zgon dziecka, szczególnie w przypadku krytycznego stanu noworodka.
Późne konsekwencje asfiksji zależą od stopnia jej nasilenia w okresie prenatalnym, okołoporodowym i noworodkowym.
Wyróżnia się np.:
- mózgowe porażenie dziecięce,
- różnego stopnia upośledzenie umysłowe,
- padaczkę,
- małogłowie,
- zaburzenia słuchu i widzenia,
- trudności w poruszaniu się,
- trudności w uczeniu się,
- problemy emocjonalne.
Jakie są rokowania dla dziecka urodzonego w zamartwicy?
Gdy rodzi się dziecko w ciężkiej zamartwicy, o bardzo niskiej punktacji wg skali Apgar, które wymaga natychmiastowej reanimacji, trudno mówić o korzystnych rokowaniach. Szczególnie, jeśli stan dziecka nie poprawia się w kolejnych minutach.
Inaczej wygląda sytuacja, jeśli np. odpływają zielone wody płodowe, noworodek zaraz po urodzeniu ma trudności z oddychaniem, ale szybko odpowiada na działania medyków i po kilku chwilach zaczyna głośno płakać. Uznaje się, że brak poprawy stanu zdrowia wraz z mijającym czasem, w pierwszych chwilach po narodzinach, jest niekorzystnych czynnikiem prognostycznym.
Rokowania i szanse na zdrowie dla dziecka urodzonego w zamartwicy zależą od stopnia przebytego niedotlenienia. Dodatkowo szybkość i skuteczność wprowadzonego leczenia, znacząco wpływają na jakość życia malucha. Jeśli w konsekwencji asfiksji diagnozuje się encefalopatię niedotlenieniowo-niedokrwienną, złotym standardem postępowania jest zastosowanie hipotermii leczniczej (czyli kontrolowanego spadku temperatury całego ciała lub tylko głowy), co w dużym stopniu działa neuroprotekcyjnie i chroni mózg przed większym uszkodzeniem.
Postępowanie przy zamartwicy u dziecka
Kiedy rodzi się dziecko, oprócz położnej i ginekologa, na sali porodowej obecny jest także neonatolog. Od decyzji neonatologa, który widzi dziecko tuż po porodzie zależy, jakie działania będą podjęte, szczególnie jeśli noworodek rodzi się w zamartwicy.
Gdy stan jest poważny, nie ma czasu do stracenia – pępowina jest odcinana bez czekania, aż tętnienie ustanie, czasem naczynia pępowinowe są cewnikowane jako droga do szybkiego podawania leków noworodkowi. Jeśli dziecko tego wymaga, jest prowadzona resuscytacja, intubacja, można zastosować hipotermię leczniczą, aby uniknąć w jak największym stopniu uszkodzeń mózgu.
Wszystkie spostrzeżenia dotyczące stanu dziecka w trakcie porodu i tuż po nim powinny zostać szczegółowo odnotowane w dokumentacji medycznej, zwłaszcza jeśli stan noworodka jest ciężki.
Zamartwica u dziecka a brak cesarskiego cięcia
Nie ma żadnej reguły twierdzącej, że cięcie cesarskie to operacja, dzięki której można uniknąć zamartwicy u noworodka. Są schorzenia, jak np. cukrzyca czy nadciśnienie u ciężarnej oraz patologie ciąży (m.in. ciąża bliźniacza, mało- lub wielowodzie, przedwczesne odpływanie płynu owodniowego), które wymagają dokładniejszego monitorowania stanu płodu. Jednak to nie znaczy, że każda kobieta, która zmaga się z komplikacjami musi zostać poddana cięciu cesarskiemu, aby uniknąć zamartwicy.
Jeśli akcja porodowa przebiega naturalnie, zazwyczaj lekarz lub położna zauważają przesłanki, które sugerują, że z dzieckiem dzieje się coś niedobrego. Takim znakiem może być zły zapis KTG, czy odejście zielonych wód płodowych. W zależności od indywidualnej sytuacji klinicznej zostaje podjęta decyzja czy poród naturalny jest kontynuowany, czy jest wykonane pilne cięcie cesarskie.
Zamartwica u dziecka spowodowana błędem lekarza – czy można dochodzić praw w sądzie?
Dzieci w łonie matki są stosunkowo odporne na niewielkie niedotlenienie, jednak ciężka zamartwica to zupełnie inna sprawa.
Gdy rodzi się dziecko, które z powodu niedotlenienia wewnątrzmacicznego lub okołoporodowego zostanie do końca życia niepełnosprawne lub nie wiadomo, czy przeżyje kolejne dni – zawsze rodzicom do głowy przychodzi oskarżenie lekarza o błąd w sztuce. Warto wtedy przejrzeć dokumentację z porodu, gdzie m.in. znajdują się zapisy kardiotokograficzne czy odnotowane jest tętno płodu, osłuchiwane detektorem przez położną.
Często zamartwicę da się przewidzieć, jednak są sytuacje, jak np. ciężka wada serca, nierozpoznana na USG w czasie ciąży, czy węzeł prawdziwy na pępowinie, które niespodziewanie bardzo komplikują poród.
Rodzice dziecka zawsze mają prawo do wglądu w dokumentację porodu. Jeśli uważają, że został popełniony błąd medyczny – mają również prawo zawiadomić o tym prokuraturę.
Silikonowe plastry na bliznę po cesarskim cięciu
Wspomaga prawidłowe widzenie, wzrost i rozwój kości u dzieci.
Opracowany specjalne dla kobiet w ciąży.
Starannie dobrane składniki wspierają prawidłowy rozwój dziecka i dbają o zdrowie mamy
Pomaga przy problemach intymnych w ciąży.
Roztwór doustny do wspomagania leczenia refluksu żołądkowo-przełykowego
Dla zdrowia układu moczowego.
Bibliografia:
1. Rochala K., Krasomski G.: Ocena wpływu nieprawidłowego profilu biofizycznego płodu na występowanie krwawienia dokomorowego (IVH) i zamartwicy noworodka. Nowa Pediatria, 2013, 3, 44-52.
2. Iribarren I. i in.: Neonatal multiple organ failure after perinatal asphyxia. Anales de Pediatria. 2022, 97(4), 280.
3. Locatelli A. i in: Is perinatal asphyxia predictable? BMC Pregnancy and Childbirth, 2020, 20, 186.
4. Jacobs S.E., Berg M. i in: Cooling for newborns with hypoxic ischaemic encephalopathy. Cochrane Library, 2013, 1.