To jest wyrób medyczny.
Używaj go zgodnie z instrukcją używania lub etykietą.Co wywołuje choroby odkleszczowe?
W Polsce występuje wiele gatunków kleszczy, jednak najczęściej spotyka się kleszcze pospolite (Ixodes ricinus) i kleszcze łąkowe (Dermacentor reticulatus). Te pajęczaki tylko pośrednio odpowiadają za powstanie chorób odkleszczowych u ludzi. Bezpośrednią ich przyczyną są patogeny – wirusy i bakterie, obecne w układzie pokarmowym niektórych kleszczy.
To oznacza, że samo ukłucie kleszcze nie musi wywołać choroby. Dzieje się tak dopiero wówczas, gdy patogeny przedostaną się z organizmu nosiciela – kleszcza do organizmu nowego gospodarza – człowieka.
Przeczytaj także: Latające kleszcze – nie chcielibyście ich spotkać
Jakie są choroby przenoszone przez kleszcze w Polsce?
W Polsce najczęściej występują dwie choroby przenoszone przez kleszcze. To borelioza z Lyme i odkleszczowe zapalenie mózgu. Do innych schorzeń wywoływanych przez te pasożyty zalicza się babeszjozę, tularemię, riketsjozę i kilka innych, które rozpoznaje się u nas bardzo rzadko.
Najczęstsze choroby odkleszczowe w Polsce:
- borelioza z Lyme,
- odkleszczowe zapalenie mózgu.
Inne choroby odkleszczowe w Polsce:
- tularemia,
- bartoneloza,
- anaplazmoza,
- babeszjoza,
- riketsjoza.
Borelioza z Lyme
Borelioza z Lyme jest najczęściej występującą chorobą odkleszczową w Polsce. Rokrocznie zapada na nią średnio kilkanaście tysięcy osób. W 2022 roku boreliozę rozpoznano ponad 17 tys. razy. W 2021 i 2020 roku zachorowań było znacznie mniej, bo ponad 12 tys., co mogło mieć związek z obostrzeniami epidemicznymi. Natomiast w latach 2019 i 2018 boreliozę zdiagnozowano u ponad 20 tys. osób.
Jak podaje PZH w tym roku (od 01.01.2023 do 31.03.2023 r.) boreliozę z Lyme zgłoszono prawie 2500 razy, a więc ponad dwa razy częściej niż w pierwszym kwartale 2022 roku. Obecnie jest też znacznie więcej zachorowań na neuroboreliozę, którą w tym roku rozpoznano już 78 razy, podczas gdy do 31.03.2022 takich zgłoszeń było 38.
Boreliozę wywołują tylko te kleszcze, które są nosicielami bakterii (gram-ujemne krętki) z rodzaju Borrelia. W Polsce najwięcej ich jest w rejonach północno-wschodnich – na Podlasiu, Warmii i Mazurach. Ponadprzeciętnie zgłasza się przypadki boreliozy także na Lubelszczyźnie, Podkarpaciu i Śląsku.
To nie same kleszcze, aby pasożytujące w nich krętki Borrelia odpowiadają za powstanie tzw. rumienia wędrującego (pełzającego). To zmiany, które ujawniają się w przeciągu 3-30 dni od wkłucia kleszcza, ale nie muszą pojawić się w każdym przypadku zakażenia. Jeśli jednak do tego dojdzie Borella najpierw „atakują” skórę, a następnie w przeciągu kilku, kilkunastu dni przedostają się krwioobiegiem do wielu narządów. Gdy tak się stanie, ujawnia się zapalenie stawów czy rzadziej zapalenie mięśnia sercowego.
Objawy boreliozy można podzielić na:
- wczesne ograniczone – objawy grypopodobne, rumień wędrujący, chłoniak limfocytowy skóry,
- wczesne rozsiane – objawy ze strony różnych narządów, najczęściej zapalenie stawów, zapalenie mięśnia sercowego, zapalenie układu nerwowego (neuroborelioza),
- późne – przewlekłe zanikowe zapalenie skóry kończyn, przewlekłe zapalenie stawów, łagodne zapalenie mięśni, kaletek maziowych lub ścięgien, przewlekła neuroborelioza.
Boreliozę z Lyme rozpoznaje się na podstawie występowania objawów i dodatnich wyników badań serologicznych. Swoiste IgM można wykryć we krwi po 3-4 tygodniach od zakażenia. Znikają w przeciągu 4-6 miesięcy. Swoiste IgE pojawiają się już po 6-8 tygodniach od zakażenia i utrzymują całe życie, mimo antybiotykoterapii. Należy jednak zaznaczyć, że właściwie dobrane i wcześnie wdrożone leczenie antybiotykiem pozwala wyleczyć większość chorych na boreliozę.
Nie ma szczepień ochronnych przeciwko boreliozie, choć prace nad nimi trwają. Obecnie jedyną formą profilaktyki jest unikanie siedlisk kleszczy, a jeśli dojdzie już do ukłucia, szybkie i właściwe wyjęcie pajęczaka. O tym, jak to zrobić, przeczytasz tu.
To jest wyrób medyczny.
Używaj go zgodnie z instrukcją używania lub etykietą.Odkleszczowe zapalenie mózgu
Odkleszczowe zapalenie mózgu występuje znacznie rzadziej niż borelioza z Lyme. W 2021 roku tę pierwszą chorobę rozpoznano 210 razy, a w 2020 roku 158 razy. Średnio diagnozuje się około 200-300 przypadków rocznie.
Jak podaje PZH w tym roku (od 01.01.2023 do 31.03.2023 r.), zgłoszono już 44 przypadki kleszczowego zapalenia mózgu. To znacznie więcej niż w roku 2022, kiedy w pierwszym kwartale zachorowań było raptem 14.
Odkleszczowe zapalenie mózgu wywołują wirusy z rodziny Flaviviridae. W Polsce przenoszą je głównie kleszcze zasiedlające tereny północno-wschodnie – Podlasie, Warmię, Mazury. Wektorem zakażenia mogą być nie tylko kleszcze, ale też małe gryzonie.
Odkleszczowe zapalenie mózgu ujawnia się w przeciągu 7-14 dni od momentu ukłucia zakażonego kleszcza. Początkowo, podobnie jak w przypadku boreliozy, objawy przypominają grypę i zatrucie pokarmowe. Pojawia się osłabienie, gorączka, ból głowy, mięśni, stawów, ogólnie złe samopoczucie i objawy żołądkowo-jelitowe, które utrzymują się przez kilka dni. Gdy stan chorego pozornie się poprawia, może ujawnić się druga faza choroby. Wówczas zakażenie dochodzi do ośrodkowego układu nerwowego, co wywołuje zapalenie opon mózgowych, mózgu, móżdżku lub rdzenia kręgowego.
Odkleszczowe zapalenie mózgu może przebiegać w dwóch fazach:
- zwiastunowej – pojawiającej się nagle i objawiającej się dolegliwościami grypopodobnymi, nudnościami, wymiotami, biegunką, które trwają ok. 7 dni,
- neuroinfekcji – objawiającej się
Odkleszczowe zapalenie mózgu jest chorobą wirusową, na którą nie ma skutecznego leku przyczynowego. Leczenie opiera się na łagodzeniu objawów. Jednak w większości przypadków udaje się pokonać chorobę, choć objawy takie jak zaburzenia czucia, niedowłady, zaburzenia pamięci i koncentracji, mogą utrzymywać się przez wiele miesięcy.
W Polsce dostępne są szczepienia przeciwko odkleszczowemu zapaleniu mózgu. Zaleca się je zwłaszcza młodzieży planującej biwaki, obozy i kolonie czy inne wyjazdy na tereny leśne.
Tularemia
Tularemia w Polsce występuje rzadko w porównaniu do wyżej wymienionych chorób odkleszczowych. W 2020 roku zgłoszono tylko 5 zachorowań, ale w 2021 wyjątkowo 43. W tym roku (od początku stycznia do końca marca) PIH zarejestrował 5 zachorowań. W pierwszym kwartale 2022 roku liczba przypadków tularemii w Polsce wyniosła 9.
Tularemię wywołują bakterie Francisella tularensis, których nosicielem są nie tylko kleszcze i muchy jelenie (strzyżaki), ale też myszy, szczury, chomiki, zające, króliki, dzikie ptaki, a także zwierzęta domowe. W zależności od źródła zakażenia wyróżnia się kilka postaci trulemii. Ta wywołana przez ukąszenie kleszczy lub strzyżaków jest:
- wrzodziejąco-gruczołowa – w miejscu, w którym bakterie dostały się do organizmu, pojawiają się owrzodzenia skóry, występuje też powiększenie węzłów chłonnych;
- gruczołowa – przebiega podobnie do tularemii wrzodziejąco-gruczołowej, ale bez wystąpienia owrzodzeń skóry.
Objawy tularemii pojawiają się w przeciągu kilku dni. Choroba rozwija się gwałtownie. Z początku przypomina grypę. Wywołuje dreszcze, wysoką gorączkę, bóle głowy, mięśni, stawów, a do tego także nudności, wymioty, biegunkę. Czasem dochodzi do tego wysypka plamista lub plamisto-grudkowa oraz wspomniane już owrzodzenia skóry.
Leczenie tularemii pozwala skutecznie pokonać chorobę. Polega na przyjmowaniu antybiotyków przez okres 10-21 dni. Po tym czasie mogą jeszcze utrzymywać się niektóre objawy, ale chory stopniowo odzyskuje pełnię sił.
Choć obecnie nie ma szczepień ochronnych przeciwko tularemii, naukowcy pracują nad ich opracowaniem.
Bartoneloza
Przypadki bartonelozy w Polsce występują sporadycznie. To choroba zakaźna, która może być wprawdzie przenoszona przez kleszcze, jednak znacznie częściej wywołują ją dzikie i domowe zwierzęta oraz pasożytujące na nich wszy i pchły. Wektorem zakażenia są zwłaszcza młode koty – o czym świadczy nazwa jednej z odmian bartonelozy tzw. choroba kociego pazura.
Bezpośrednią przyczyną bartonelozy jest zakażenie bakteriami z rodzaju Bartonella. Pośrednią zadrapanie czy ugryzienie przez zakażone zwierzę. Objawy ujawniają się w przeciągu 3-10 dni. Bakterie atakują erytrocyty (czerwone krwinki), wywołując niedokrwistość hemolityczną i wysoką gorączkę, a także powiększenie śledziony, wątroby i węzłów chłonnych. Przy szybkim wdrożeniu antybiotykoterapii, choroba daje się skutecznie pokonać. Jednak nieleczona może przybrać groźną postać przewlekłą i doprowadzić do poważnych powikłań, nawet do śmierci.
Anaplazmoza
Anaplazmoza to bardzo rzadka choroba odkleszczowa, dotykająca zwłaszcza osoby starsze i z osłabioną odpornością. W Polsce w ciągu roku zgłaszane są pojedyncze przypadki. Ponieważ jednak anaplazmoza daje niespecyficzne objawy, może okazać się, że liczba rzeczywistych rokrocznych zachorowań jest zaniżona.
Anaplazmozę wywołują bakterie Anaplasma phagocytophilum. Choroba najczęściej przebiega bezobjawowo, lub skąpoobjawowo, choć może także wywołać bardzo poważne dolegliwości – serokonwencję (czyli rozwój specyficznych przeciwciał w surowicy krwi, powstających na skutek zakażenia) i wysoką gorączkę. Zwykle towarzyszy temu powiększenie śledziony i wątroby oraz objawy ze strony układu oddechowego i nerwowego. Ciężka anaplazmoza może przypominać sepsę i mieć poważne konsekwencje dla zdrowia. Leczenie łączy antybiotykoterapię z doraźnym łagodzeniem uciążliwych objawów.
Babeszjoza
Babeszjoza w Polsce również należy do rzadkości. Zgłaszane przypadki zachorowań dotyczyły osób, które podróżowały do krajów, gdzie ta choroba występuje endemicznie (np. USA). Babeszjoza jest chorobą odkleszczową wywoływaną przez pierwotniaki z rodziny Babesia. To pasożyty, które podobnie jak bakterie Bartonella rozwijają się w układzie krwionośnym człowieka, a konkretnie w czerwonych krwinkach. Niszcząc je, powodują niedokrwistość, a także blokują przepływ krwi, co może skutkować uszkodzeniem narządów.
Zwykle jednak choroba przebiega łagodnie, wywołując objawy grypopodobne. Przy ciężkim przebiegu pojawia się żółtaczka, objawy ze strony ośrodkowego układu nerwowego, a także wątroby i śledziony. Przy podejrzeniu babeszjozy pacjent kierowany jest do szpitala, gdzie podejmuje się pełną diagnostykę i leczenie. Terapia polega na podaniu antybiotyków i leków zwalczających pierwotniaki. Zakażenie jest trudne do pokonania, dlatego leczenie jest zwykle długotrwałe.
Riketsjoza (erlichioza)
Ilość przypadków riketsjozy w Polsce jest znikoma. Przeważnie dotyczy osób powracających z krajów śródziemnomorskich, gdzie ta choroba występuje endemicznie oraz zawodowo związanych np. z hodowlą zwierząt czy pracujących na terenach łąkowo-leśnych.
Riketsjoza to grupa chorób odkleszczowych, z których najważniejsze są gorączka Q (kozia grypa) i gorączki plamiste. Wywołują je bakterie z rodziny Ricktessie. Na zakażenie wskazuje triada objawów – znaczny wzrost temperatury ciała, bóle głowy i wysypka, a przy tym możliwie także nietypowe zapalenie płuc i/lub zapalenie nerek. W większości przypadków choroba objawia się łagodnie, choć może mieć też ciężki przebieg. Wymaga podania antybiotykoterapii.
Jak chronić się przed chorobami przenoszonymi przez kleszcze?
Obecnie tylko na jedną z chorób odkleszczowych dostępne są szczepienia ochronne. Dotyczy to odkleszczowego zapalenia mózgu. Dlatego też podstawowym sposobem profilaktyki jest przestrzeganie zasad ochrony osobistej podczas przebywania w parkach, lasach czy na łąkach.
Planując wypoczynek na łonie natury, najlepiej wybierać miejsca, które nie są siedliskami kleszczy. Trzeba też pamiętać, aby nie wchodzić w głęboką trawę. Kolejny sposób ochrony to odpowiednie ubranie: w jasnych odcieniach (na nich łatwiej zauważyć kleszcza zanim się wbije) oraz z długimi rękawami i nogawkami (pajęczak będzie miał utrudniony dostęp do skóry). Pomocne są też ogólnodostępne repelenty, czyli środki odstraszające. Bardzo ważne jest jednak, aby stosować je z rozwagą (mogą spowodować zatrucia!).
Chorobotwórcze patogeny, mogące wywołać zakażenie naszego organizmu, bytują w układzie pokarmowym kleszcza, dlatego tak ważne jest, aby usunąć go prawidłowo – nie naciskając przy tym odwłoka. Najlepiej użyć do tego specjalnego lassa. Równie ważny co sposób wyjęcia kleszcza, jest czas wykonania tego zabiegu. Im szybciej zauważy się pajęczaka i im szybciej go wyjmie, tym mniejsze ryzyko, że dojdzie do zakażenia. Dlatego tak ważne jest dokładne sprawdzanie skóry nie tylko po powrocie do domu z lasu, ale też parku czy innych terenów zielonych.
Może zainteresować Cię również: Dziecko ma rumień po kleszczu – co robić?
0,9% roztwór soli fizjologicznej o szerokim zastosowaniu. Objawowo łagodzi katar
Suchy spray na rany i blizny.
Silikonowy żel na rany i blizny
Wspomaga gojenie się ran i procesy regeneracji.
Krem na przebarwienia skóry powstałe po operacji.
W. Kmieciak i wsp., Choroby odkleszczowe w Polsce – występowanie i trudności diagnostyczne, Medycyna Praktyczna, 2016, 67/1
R. Flisiak i wsp., Choroby przenoszone przez kleszcze, Interna Szczeklika. Mały podręcznik 2019/2020, Medycyna Praktyczna, Kraków 2019,
Biuletyny, meldunki, informacje epidemiologiczne (pzh.gov.pl)
Prevention | Tularemia | CDC