Czym jest łysienie androgenowe u kobiet?
Łysienie androgenowe to zależna od hormonów, niebliznowaciejąca utrata włosów, która może dotykać zarówno kobiety jak i mężczyzn każdej rasy. Ten rodzaj łysienia występuje u 80% mężczyzn w 70 roku życia i u około 40% kobiet po 50 roku życia. Problem z łysieniem androgenowym może pojawić się tak naprawdę w każdym wieku, a schorzenie ma przebieg postępujący. Utrata włosów wiąże się z problemami natury estetycznej, co niestety prowadzi do pogorszenia jakości życia pacjentów.
Nie ma jednej, konkretnej przyczyny, która odpowiada za ujawnienie się łysienia androgenowego – etiologa tego schorzenia jest wieloczynnikowa, o czym więcej przeczytamy w kolejnych akapitach.
Łysienie androgenowe – przyczyny
W tym akapicie skupimy się na ogólnych przycznach łysienia androgenowego. Na etiopatogenezę łysienia androgenowego składa się zarówno predyspozycja genetyczna, jak i wpływ hormonów oraz stan zapalny w obrębie mieszków włosowych. Poniżej znajdziemy dokładniejszą charakterystykę przedstawionych zjawisk.
Predyspozycja genetyczna a łysienie androgenowe
Podłoże genetyczne w przypadku tego schorzenia jest widoczne podczas przeprowadzania z pacjentem wywiadu chorobowego, a dziedziczenie tej predyspozycji pochodzi zarówno ze strony ojca, jak i matki. Nie ma jednego, konkretnego genu, który odpowiadałby za pojawienie się łysienia androgenowego, co oznacza, że przypadłość ta jest dziedziczona w sposób poligenowy. Uważa się, że predyspozycja genetyczna u płci żeńskiej jest szczególnie związana z obecnością zmian w obrębie genu receptora androgenowego oraz receptora estrogenowego.
Podłoże hormonalne a łysienie androgenowe
W tym miejscu skupiamy się przede wszystkim na roli androgenów, a więc hormonów steroidowych, produkowanych w korze nadnerczy i gonadach (jajniki, jądra). Rola androgenów w rozwoju łysienia androgenowego u mężczyzn jest pewna i potwierdzona, jednak zależność ta u kobiet nie jest jeszcze do końca jasna. Zauważono jednak, że nawet 1/3 kobiet borykająca się z tym problemem ma potwierdzony hiperandrogenizm. Pod wpływem androgenów (głównie dihydrotestosteronu, który łączy się silnie z receptorami androgenowymi w obrębie mieszków włosowych) dochodzi do skrócenia fazy anagenu, a więc fazy wzrostu włosa. Dochodzi również do miniaturyzacji mieszków włosowych, co prowadzi do powstawania krótszych i cieńszych łodyg włosowych oraz przerzedzenia włosów.
Mikrozapalenie a łysienie androgenowe
Przypadłość omawiana w tym artykule jest związana również ze stanem zapalnym w obrębie mieszków włosowych. W badaniach histopatologicznych zauważono bowiem, że wokół zminiaturyzowanych mieszków włosowych znajdują się nacieki limfocytarne oraz zwłóknienie.
Łysienie androgenowe u kobiet a zespół policystycznych jajników
Łysienie androgenowe u kobiet może mieć różne podłoże. Jeżeli objawy pojawiają się przed okresem pokwitania i nie wiążą się z hiperandrogenizmem – to zakłada się, że mają podłoże genetyczne. Jeżeli natomiast łysienie androgenowe pojawia się po menopauzie, to widoczny jest w tym miejscu związek z naturalnym spadkiem stężenia estrogenów w tym okresie życia kobiety.
Należy jednak zaznaczyć, że łysienie androgenowe może być związane z podwyższeniem stężenia androgenów, co wynika z niektórych schorzeń ogólnoustrojowych, do których zaliczamy:
● zespół policystycznych jajników,
● guzy jajników, produkujące androgeny,
● niektóre choroby przysadki mózgowej,
● niektóre guzy nadnerczy, które produkują androgeny,
● otyłość – w przebiegu otyłości dochodzi do wzrostu stężenia insuliny, a tym samym wzrostu stężenia androgenów.
Zespół policystycznych jajników to jedna z najczęstszych przypadłości endokrynologicznych u kobiet w wieku rozrodczym. Istotą tego schorzenia jest zwiększona liczba pęcherzyków w jajniku oraz zaburzenia hormonalne pod postacią hiperandrogenemii, co często prowadzi do rozwoju trądziku, łysienia androgenowego i hirsutyzmu. Na obraz kliniczny zespołu policystycznych jajników składają się także:
● nieregularne miesiączki – w tym miesiączki rzadkie, wtórny i pierwotny brak miesiączki,
● otyłość,
● zaburzenia płodności,
● zaburzenia lękowe, depresja,
● zwiększenie ryzyka rozwoju cukrzycy typu 2, hiperlipidemii oraz powikłań sercowo-naczyniowych.
Łysienie androgenowe u kobiet z PCOS – objawy
Łysienie androgenowe w przebiegu zespołu policystycznych jajników wygląda podobnie jak w przypadku tego rodzaju łysienia spowodowanego innymi przyczynami. Obserwujemy przede wszystkim łysienie w okolicy centralnej owłosionej skóry głowy z zachowaniem linii czoła (czyli inaczej niż u mężczyzn, gdzie obserwuje się powstawanie charakterystycznych zakoli).
Łysienie androgenowe u kobiet z PCOS – czy da się je zatrzymać?
W tym przypadku istotne jest potwierdzenie związku zespołu policystycznych jajników z łysieniem androgenowym. Jeżeli u danej kobiety nie mamy dodatniego wywiadu rodzinnego w kierunku łysienia androgenowego i jest to pacjentka w wieku rozrodczym, to warto wykonać konsultację ginekologiczną pod kątem obecności zespołu policystycznych jajników.
W diagnostyce PCOS bierze się pod uwagę policystyczny obraz jajników w badaniu ultrasonograficznym, a także objawy kliniczne hiperandrogenemii oraz badania hormonalne, o których więcej przeczytamy w kolejnym akapicie. W zatrzymaniu utraty włosów w przebiegu PCOS istotne jest leczenie choroby podstawowej oraz tym samym obniżenie poziomu androgenów w organizmie kobiety.
Łysienie androgenowe u kobiet – jakie badania wykonać?
Jeżeli lekarz podejrzewa, że przyczyną łysienia androgenowego u kobiety jest zespół policystycznych jajników, to diagnostyka obejmuje wykonanie takich badań jak:
● badania hormonalne oceniające stężenie:
– testosteronu,
– androstendionu,
– dehydroepiandrosteronu (DHEA-S),
– SHBG (białka wiążącego hormony płciowe),
– gonadotropin – hormonu luteinizującego (LH) i hormonu folikulotropowego (FSH),
– progesteronu.
● przezpochwowe badanie USG – pozwalające zobrazować jajniki.
U każdego pacjenta z łysieniem powinno się wykonać badanie triskopowe (oceniające skórę owłosioną w dużym powiększeniu, pod dermatoskopem lub wideodermatoskopem). Takie badanie powinno obejmować ocenę trzech okolic, w tym okolicy czołowo-ciemieniowej, skroniowej i potylicznej. Doświadczony dermatolog na podstawie badania trichoskopowego i dokładnego wywiadu przeprowadzonego z pacjentem jest w stanie postawić rozpoznanie łysienia androgenowego.
Łysienie androgenowe u kobiet – czy da się je wyleczyć?
W leczeniu łysienia androgenowego u kobiet stosuje się przede wszystkim:
● minoksydyl – jego działanie polega przede wszystkim na rozszerzaniu naczyń krwionośnych oraz stymulowaniu angiogenezy (powstawania naczyń krwionośnych), ponadto, minoksydyl wykazuje działanie przeciwzapalne. Co więcej, substancja ta stymuluje przejście z fazy telogenu do anagenu (czyli wzrostu włosa),
● finasteryd – stosowany jest poza wskazaniami rejestracyjnymi. Można stosować go w sposób miejscowy jak i ogólny (doustnie), należy jednak podkreślić, że ma on działanie teratogenne,
● antyandrogeny takie jak octan cyproteronu – stosuje się je u kobiet z hiperandrogenemią w celu obniżenia poziomu androgenów,
● spironolakton – jest to lek o działaniu diuretycznym (nasilającym diurezę), który powszechnie stosowany jest w kardiologii, między innymi w leczeniu niewydolności serca. Podobnie jak finasteryd, spironolakton stosowany jest w przebiegu łysienia androgenowego poza wskazaniami rejestracyjnymi,
● osocze bogatopłytkowe (PRP – platelet rich plasma) i inne zabiegi z zakresu medycyny estetycznej.
Łysienie androgenowe, w którym główną rolę odgrywa predyspozycja genetyczna jest schorzeniem, którego nie da się skutecznie zatrzymać. Jednak leczenie dermatologiczne, często uzupełniane zabiegami z zakresu medycyny estetycznej pozwala dłużej zachować gęstość włosów i istotnie poprawić jakość życia pacjentów z łysieniem androgenowym. Łysienie androgenowe związane z zespołem policystycznych jajników wymaga podjęcia leczenia ginekologicznego, co daje szansę na poprawę stanu włosów i rozwiązanie problemu.
Bibliografia
- E. Kowalska-Olędzka i inni, Łysienie androgenowe – etiopatogeneza, diagnostyka i aktualne metody leczenia, Dermatologia po Dyplomie, 2020/05,
- D. Mikiel, Łysienie androgenowe, Dermatologia po Dyplomie, 2023/04,
- K. Ożegowska i inni, Choroby endokrynologiczne utrudniające zajście w ciążę, Ginekologia po Dyplomie, 2016/03,
- L. Rudnicka i inni, Współczesna Dermatologia, PZWL, Warszawa 2022,
- L. Bolognia i inni, Fourth Edition Dermatologia, Medipage, Warszawa 2022,
- L. Brzezińska-Wcisło i inni, Androgenic alopecia. Diagnostic and therapeutic recommendations of the Polish Dermatological Society. Dermatol Rev 2018;1:1-18,
- M. Starace i inni, Female androgenetic alopecia: an update on diagnosis and management. Am J Clin Dermatol 2020;21:69-84.