PCOS u nastolatek – jak się objawia?
Do głównych objawów klinicznych PCOS zaliczamy:
- Zaburzenia miesiączkowania,
- Trudności z zajściem w ciążę,
- Hiperandrogenizm (trądzik, łysienie androgenowe, hirsutyzm – nadmierne owłosienie),
U części kobiet występują również:
- Nadmierna masa ciała (40-60% kobiet z PCOS ma nadwagę lub otyłość),
- Zaburzenia gospodarki węglowodanowej (insulinooporność, hiperinsulinemia),
- Zaburzenia gospodarki lipidowej.
PCOS u nastolatek – jak zdiagnozować?
Według kryteriów Rotterdamskich (jednocześnie jest to obecne stanowisko Polskiego Towarzystwa Endokrynologicznego, Polskiego Towarzystwa Ginekologów i Położników oraz Polskiego Towarzystwa Endokrynologii Ginekologicznej) diagnoza PCOS u dorosłych kobiet musi opierać się na obecności co najmniej dwóch z trzech następujących kryteriów:
- przewlekłego braku owulacji lub rzadkich owulacji,
- hiperandrogenizmu (klinicznego lub biochemicznego),
- policystycznych jajników w obrazie USG (co najmniej 12 pęcherzyków Graafa o średnicy 2-9 mm lub objętość jajnika >10 mm).
Nie zostały jednak dotychczas ustalone odrębne kryteria diagnozowania PCOS u dziewcząt w wieku dorastania. Większość naukowców jest zgodna, że przyjęcie kryteriów właściwych dla osób dorosłych prowadzi do nadrozpoznawalności PCOS z powodu znacznego podobieństwa fizjologicznych objawów charakterystycznych dla procesu dojrzewania oraz objawów PCOS. Należą do nich: zwiększona objętość jajnika, większa liczba pęcherzyków Graafa, nieregularne miesiączki i zaburzenia miesiączkowania, trądzik, hiperinsulinemia, insulinooporność, zmniejszenie globuliny wiążącej hormony płciowe (SHBG), zwiększenie wolnego testosteronu, androstendionu i siarczanu dehydroepiandrostendionu (DHEAS). Proponuje się zarówno zaostrzenie obecnie istniejących kryteriów, jak i przyjęcie zupełnie nowych wytycznych, które nie zostały jednak do tej pory odgórnie ustalone.
Na ten moment zasadne wydaje się być rozpoznawanie PCOS u nastolatek według kryteriów Rotterdamskich, z zastrzeżeniem, że spełnione muszą być wszystkie trzy składowe i jednocześnie muszą ulec modyfikacji – zaburzenia miesiączkowania można stwierdzić u nastolatek po 2 latach od wystąpienia pierwszej miesiączki, hiperandrogenizm powinien zostać potwierdzony badaniami laboratoryjnymi, a w obrazie ultrasonograficznym powinno się zwrócić uwagę na powiększenie objętości jajnika (>10ml) zamiast na ilość pęcherzyków. Rozpoznanie PCOS u dojrzewających dziewcząt jest szczególnie trudne. Pomimo, że w ostatnich latach wielu autorów podejmuje temat diagnostyki PCOS u nastolatek, konieczne są dalsze badania i ustalenie odrębnych dla tej grupy wiekowej kryteriów rozpoznawania PCOS.
PCOS u nastolatek – jak łagodzić objawy dietą?
Wśród młodych kobiet z PCOS należy położyć nacisk na zdrowy styl życia, prawidłowe odżywianie z regularną aktywnością fizyczną i zalecaną suplementacją celem utrzymania prawidłowej masy ciała. W przypadku niewystarczającej skuteczności takich zachowań konieczne może okazać się wdrożenie terapii farmakologicznej.
Powszechnie zalecanym modelem żywieniowym dla kobiet z PCOS jest dieta śródziemnomorska. Aktualnie jest to najlepsza pod kątem zdrowotnym dieta na świecie. Wielu lekarzy twierdzi, że jest to najskuteczniejsza niefarmakologiczna interwencja łagodząca objawy różnych schorzeń. Polecana jest jako środek prewencyjny i leczniczy w chorobach układu sercowo-naczyniowego, insulinooporności i cukrzycy. Udowodniono, że dieta śródziemnomorska zmniejsza markery stanu zapalnego, łagodzi stres oksydacyjny, poprawia profil lipidowy i insulinowrażliwość. Ten model żywieniowy opiera się na spożywaniu tłustych ryb i owoców morza (ważne pod kątem kwasów omega-3), chudego mięsa, chudego nabiału, jaj, produktów zbożowych pełnoziarnistych, świeżych owoców i warzyw, orzechów, oliwy z oliwek i nasion roślin strączkowych.
Zmiana nawyków żywieniowych kobiet z PCOS polega na dostosowaniu kaloryczności diety do zapotrzebowania energetycznego, regularności posiłków i odpowiedniego spożycia wody. W niektórych przypadkach dieta niskowęglowodanowa o niskim indeksie glikemicznym może poprawiać parametry gospodarki węglowodanowej.
PCOS u nastolatek – jak łagodzić objawy aktywnością fizyczną?
Wśród niefarmakologicznych metod leczenia PCOS należy podkreślić także rolę ćwiczeń fizycznych, które wraz z dietą stanowią istotny element modyfikacji stylu życia. W przypadku kobiet otyłych zaleca się podejmowanie umiarkowanej aktywności fizycznej przez co najmniej 150 minut w tygodniu (5 x 30 min), przy 50-70% tętna maksymalnego. Zalecanymi formami aktywności fizycznej są spacery, joga i ćwiczenia grupowe, a także ćwiczenia nie obciążające stawów i mięśni, np. jazda na rowerze, pływanie, aerobik w wodzie. Dodatkowo zaleca się ćwiczenia oporowe z własną masą ciała 2-3 razy w tygodniu. Kobiety z prawidłową masą ciała lub z nadwagą mogą podejmować intensywniejszy wysiłek fizyczny (60-80% tętna maksymalnego) minimum 3 razy w tygodniu przez co najmniej 20-25 minut oraz ćwiczenia oporowe 2-3 razy w tygodniu z wykorzystaniem ciężaru własnego ciała, hantli lub maszyn do ćwiczeń.
Część aktywności fizycznej można realizować w ramach zajęć wychowania fizycznego. Wysiłek fizyczny powinien być dostosowany do preferencji pacjentki i uwzględniać jego przeciwwskazania. Uprawianie aktywności fizycznej jest ważne przy PCOS, ponieważ uwrażliwia tkanki na insulinę, zmniejsza hiperinsulinemię, poprawia profil lipidowy krwi i zmniejsza ciśnienie tętnicze.
PCOS u nastolatek – jak łagodzić objawy suplementacją?
W celu redukcji stanu zapalnego w organizmie kobiety z PCOS zaleca się włączenie suplementacji kwasami omega-3. W badaniach klinicznych wykazano, że suplementacja kwasów tłuszczowych omega-3 znacznie obniżyła poziom androgenów w surowicy, a także korzystnie wpłynęła na BMI, gospodarkę lipidową oraz insulinooporność. Innymi składnikami wartymi uwagi w PCOS są inozytole. U kobiet je stosujących zauważono redukcję poziomu androgenów we krwi oraz wzrost SHBG, których wypadkowa powodowała przywrócenie regularności cykli miesiączkowych. Oprócz tego inozytole poprawiają stosunek LH/FSH, a także przyczyniają się do obniżenia poziomu glukozy i insuliny na czczo oraz glikemii w krzywej glukozowej. Ustalono, że najwyższą skutecznością charakteryzuje się terapia skojarzona mio-inozytolu (MI) i d-chiro-inozytolu (DCI) w stosunku wynoszącym 40:1.
Niedobory witaminy D są często obserwowane u pacjentek z PCOS, szczególnie otyłych. Mogą się one przyczyniać do nasilenia zaburzeń metabolicznych. Suplementacja witaminą D pozwala usprawnić funkcjonowanie gospodarki glukozowej, obniżyć poziom insuliny i poprawić funkcje reprodukcyjne. Zalecana jest suplementacja dopasowywana w zależności od wyjściowego stężenia 25(OH)D3 w surowicy (2000-4000 IU/dzień lub dawki uderzeniowe przy krytycznych niedoborach po uzgodnieniu z lekarzem). Dodatkowo, wszystkim kobietom w wieku rozrodczym zaleca się stosowanie kwasu foliowego (400 µg aktywnej formy 5-MTHF oraz 400 µg kwasu foliowego/dzień). Niedobór kwasu foliowego hamuje namnażanie i wzrost komórek. Stosowanie innych składników suplementów diety należy rozważać jedynie w przypadku stwierdzonych niedoborów.
Podsumowanie
Według aktualnych doniesień właściwym wydaje się być, aby rozpoznanie PCOS u nastolatek stawiane było na podstawie kryteriów Rotterdamskich z modyfikacjami. Diagnoza powinna być stawiana ostrożnie. Młode pacjentki, które spełniają dwa z trzech kryteriów powinny być traktowane jako pacjentki z grupy ryzyka oraz powinny być pod stałą kontrolą lekarza w celu obserwacji potencjalnego rozwoju PCOS w przyszłości.
Zespół policystycznych jajników u nastolatek, mimo wielu prób opracowania uniwersalnych kryteriów diagnostycznych, nadal pozostaje trudnym zagadnieniem. Rozpoznanie PCOS u dziewcząt we wczesnym okresie jego manifestacji jest bardzo ważne, ponieważ pozwala na wdrożenie odpowiedniego leczenia, a tym samym zapobieganie wielu poważnym nieprawidłowościom metabolicznym i ginekologicznym towarzyszącym temu zespołowi. W świetle najnowszych danych, najskuteczniejszym modelem żywieniowym w terapii PCOS jest dieta śródziemnomorska, która oprócz działania antyandrogennego, redukuje ryzyko wystąpienia innych schorzeń. Prawidłowo zbilansowaną dietę przeciwzapalną powinno połączyć się z regularną aktywnością fizyczną prowadzącą do redukcji masy ciała oraz suplementacją kwasami omega-3, inozytolami, witaminą D3 i folianami.
Bibliografia:
- Alesi, S., Ee, C., Moran, L. J., Rao, V., & Mousa, A. (2022). Nutritional supplements and complementary therapies in polycystic ovary syndrome. Advances in Nutrition, 13(4), 1243-1266.
- Calcaterra, V., Verduci, E., Cena, H., Magenes, V. C., Todisco, C. F., Tenuta, E., … & Zuccotti, G. (2021). Polycystic ovary syndrome in insulin-resistant adolescents with obesity: the role of nutrition therapy and food supplements as a strategy to protect fertility. Nutrients, 13(6), 1848.
- Drosdzol-Cop, A., Sidło-Stawowy, A., Sajdak, D., & Skrzypulec-Plinta, V. (2014). Diagnosing polycystic ovary syndrome in adolescent girls. Ginekologia Polska, 85(2), 145-148.
- Dutkowska, A., Konieczna, A., Breska-Kruszewska, J., Sendrakowska, M., Kowalska, I., & Rachoń, D. (2019). Recomendations on non-pharmacological interventions in women with PCOS to reduce body weight and improve metabolic disorders. Endokrynologia Polska, 70(2), 198-212.
- Fang, F., Ni, K., Cai, Y., Shang, J., Zhang, X., & Xiong, C. (2017). Effect of vitamin D supplementation on polycystic ovary syndrome: A systematic review and meta-analysis of randomized controlled trials. Complementary therapies in clinical practice, 26, 53-60.
- Kopyto, E., Matuszek, M., Kaczor, M., Budzyńska, E., Woźniak, M. (2019). Ocena jajników z wykorzystaniem automatycznego oprogramowania do oceny trójwymiarowej (sonoAVC) u nastolatek z podejrzeniem PCOS. Nowoczesne metody diagnostyczne i terapeutyczne, 53-62.
- Kotusiewicz, W., Siekierko, N., Żołnierek, M., Lubczyńska, Z., Popravko, Y., Świętochowski, J., … & Bienia, G. (2023). Impact of various dietary interventions on the reduction of symptoms in polycystic ovary syndrome (PCOS). Journal of Education, Health and Sport, 13(4), 311-318.
- Otto-Buczkowska, E., Grzyb, K., & Jainta, N. (2018). Polycystic ovary syndrome (PCOS) and the accompanying disorders of glucose homeostasis among girls at the time of puberty. Pediatric Endocrinology Diabetes and Metabolism, 24(1), 38-42.
- Seremak Mrozikiewicz, A., Bomba Opoń, D., Drews, K., Kaczmarek, P., Wielgoś, M., & Sieroszewski, P. Stanowisko Ekspertów Polskiego Towarzystwa Ginekologów i Położników w zakresie suplementacji aktywnych folianów, choliny i witamin B6 i B12 w okresie przedkoncepcyjnym, ciąży i połogu, 1-17.
- https://health.usnews.com/best-diet/best-diets-overall