Podział kwasów tłuszczowych
Tłuszcze (lipidy) stanowią nierozpuszczalna w wodzie grupę organicznych związków chemicznych – m.in. kwasów tłuszczowych, steroli, wosków, które w organizmie człowieka pełnią wiele istotnych funkcji. Opisując kwasy tłuszczowe, warto zacząć od ich podziału. Nie ma jednego podziału kwasów tłuszczowych, zazwyczaj stosuje się kilka klasyfikacji. Kwasy tłuszczowe mogą różnić się w zależności od:
1. Długości łańcucha węglowego (ilości atomów węgla w cząsteczce):
- krótkołańcuchowe kwasy tłuszczowe – SCFA (short chain fatty acids) – 4–8 atomów węgla w cząsteczce,
- średniołańcuchowe kwasy tłuszczowe – MCT (medium chain triglycerides) – 10–14 atomów węgla,
- długołańcuchowe kwasy tłuszczowe – LCT (long chain triglycerides) – 16–24 atomów węgla.
- bardzo długołańcuchowe kwasy tłuszczowe – VLCFAs (very long chain fatty acids) >24 atomów węgla w cząsteczcze.
2. Ilości wiązań podwójnych:
- nasycone (brak podwójnych wiązań między węglami),
- nienasycone (liczba wiązań podwójnych między węglami wynosi od 1 do 6), dzielimy je na:
- jednonienasycone (monounsaturated fatty acids – MUFA, jedno podwójne wiązanie)
- wielonienasycone (polyunsaturated fatty acids – PUFA, zawierają co najmniej dwa wiązania podwójne w łańcuchu węglowym), do których zaliczamy niezbędne nienasycone kwasy tłuszczowe (NNKT): kwas linolowy (LA) i kwas α-linolenowy (ALA).
Kwasy te są związkami egzogennymi, czyli muszą być dostarczane wraz z pożywieniem. Niezbędne nienasycone kwasy tłuszczowe należą do dwóch rodzin: n-6 i n-3, określanych jako omega 6 i omega 3.
3. Pozycji pierwszego wiązania podwójnego:
- Omega 3 (n-3)
- Omega 6 (n-6)
- Omega 7 (n-7)
- Omega 9 (n-9)
4. Kwasy tłuszczowe można podzielić także w zależności od ich konfiguracji:
- cis,
- trans (naturalne, przemysłowe, CLA, super CLA).
Wielonienasycone kwasy tłuszczowe omega-3 – charakterystyka i znaczenie dla organizmu człowieka
Do najważniejszych kwasów tłuszczowych omega-3 zaliczamy:
- kwas alfa-linolenowy – ALA (podstawowe źródło: siemię lniane, olej z pachnotki, olej rzepakowy, olej sojowy, nasiona chia, nasiona konopi, orzechy włoskie),
- kwas stearydonowy – SDA (podstawowe źródło: olej rybi, olej z soi GMO, olej z nasion porzeczki, olej konopny),
- kwas eikozapentaenowy – EPA (podstawowe źródło: olej rybi),
- kwas dokozapentaenowy – DPA (podstawowe źródło: olej rybi, małe ilości),
- kwas dokozaheksaenowy – DHA (podstawowe źródło: olej rybi).
Za głównego przedstawiciela wielonienasyconych kwasów tłuszczowych omega-3 uważa się kwas alfa-linolenowy, który jest określony jako niezbędny, ponieważ organizm człowieka nie ma możliwości syntezowania go z powodu braku właściwych enzymów i musi zostać dostarczony z pożywieniem. Zapotrzebowanie na kwas ALA wynosi 0,5% energii diety (1,1 g w diecie 2000 kcal).
Równie istotnymi przedstawicielami są kwas eikozapentaenowy i kwas dokozaheksaenowy. Kwas DHA stanowi główny składniki funkcjonalny błon komórkowych w tkance nerwowej mózgu. Odgrywa on bardzo ważną rolę w metabolizmie błony komórkowej neuronów i komórek glejowych niezbędnych do prawidłowego funkcjonowania układu nerwowego. Nieprawidłowości w funkcjonowaniu komórek glejowych mogą przyczyniać się do występowania niektórych chorób, np. choroby Alzheimera.
Kwasy tłuszczowe EPA i DPA wykazują także działanie przeciwzapalne. Odpowiednia podaż kwasów omega-3 jest powiązana z mniejszym ryzykiem chorób sercowo-naczyniowych (poprawa profilu lipidowego, obniżenie ciśnienia, mniejsze ryzyko arytmii, działanie przeciwzakrzepowe). Długołańcuchowe wielonienasycone kwasy tłuszczowe LC-PUFA (long chain polyunsaturated fatty acids) – EPA, DPA, DHA – wpływają na prawidłowy rozwój w okresie prenatalnym, prawidłowy czas i masę urodzeniową, a także mają wpływ na dojrzewanie układu nerwowego.
Naturalne składniki wspomagające pracę układu odpornościowego.
Naturalne składniki wspomagające pracę układu odpornościowego.
Wspiera prawidłowe funkcjonowanie układu odpornościowego.
Wspomaga naturalną odporność.
W okresie przejściowego osłabienia, do regeneracji po infekcjach.
Na wzmocnienie odporności. Uzupełnia codzienną dietę w starannie dobrane, naturalne składniki, takie...
Wspiera prawidłowe funkcjonowanie układu odpornościowego
Wielonienasycone kwasy tłuszczowe omega-6 – charakterystyka i znaczenie dla organizmu człowieka
Do najważniejszych kwasów tłuszczowych z rodziny omega-6 zalicza się:
- Kwas linolowy – LA, który ma 18 atomów węgla w łańcuchu, jest on charakterystyczny dla oleju słonecznikowego oraz oleju z krokosza.
- Kwas gamma-linolenowy – GLA, który ma 18 atomów węgla w łańcuchu, ale zawiera więcej wiązań podwójnych. Znajdziemy go w oleju z wiesiołka, oleju z ogórecznika, oleju z pestek z czarnej porzeczki.
- Kwas arachidonowy – AA, zawiera 20 atomów węgla w łańcuchu i znajduje się w tłuszczach pochodzenia zwierzęcego wątrobie, jajach, rybach.
Kwas linolowy należy do niezbędnych kwasów tłuszczowych. Podnosi on stężenie cholesterolu HDL, natomiast obniża stężenie LDL oraz triglicerydów. Zapotrzebowanie na kwas linolowy wynosi 4% energii diety (9 g w diecie na 2000 kcal). Kwas ten znajdziemy w: oleju krokoszowym, oleju z pestek winogron, oleju słonecznikowym, oleju kukurydzianym, oleju z zarodków pszennych, oleju sezamowym, oleju sojowym, oleju rzepakowy, orzechach włoskich, sezamie, migdałach, orzeszkach ziemnych czy margarynach. Meta-analiza badań z 2020 roku wykazała, że najwyższe spożycie kwasu linolowego wiązało się z 13% mniejszym ryzykiem śmierci ze wszystkich przyczyn, 13% mniejszym ryzykiem śmierci z przyczyn sercowo-naczyniowych i 11% mniejszym ryzykiem nowotworów ogółem.
Kwas arachidonowy jest produkowany endogennie w wystarczających ilościach, nie ma ustalonej normy. Jego głównymi źródłami są mięso i jaja. Wchodzi w skład fosfolipidów błonowych, jest niezbędny w komórkach mózgu i fotoreceptorach siatkówki.
Nienasycone kwasy tłuszczowe omega-9 – charakterystyka i znaczenie dla organizmu człowieka
Do rodziny n-9 zalicza się większość kwasów jednonienasyconych o jednym podwójnym wiązaniu:
- kwas oleinowy,
- kwas elaidynowy,
- kwas erukowy,
- kwas nerwonowy.
Pokarmy bogate w fazy omega-9 obejmują: olej z krokosza, olej słonecznikowy, orzechy makadamia, orzechy laskowe, oliwę z oliwek, olej sojowy, olej z awokado i olej rzepakowy. Różne kwasy omega-9 mają różne działania farmakologiczne, w tym modulujące zaburzenia zapalne, lipidowe, sercowo-naczyniowe i nowotworowe. Jednonienasycone kwasy tłuszczowe mogą powstać w organizmie człowieka z nasyconych kwasów tłuszczowych.
Wykazano, iż kwasy jednonienasycone wpływają korzystnie na stężenie cholesterolu całkowitego oraz miażdżycorodne frakcji lipoprotein LDL, równocześnie zwiększając korzystną frakcję lipoprotein HDL. Obserwuje się, iż osoby zamieszkujące rejony Morza Śródziemnego, które spożywają duże ilości oliwy z oliwek, rzadko chorują na chorobę wieńcową oraz miażdżycę. Dodatkowo odpowiednia ilość kwasu oleinowego w diecie sprzyja redukcji glukozy w surowicy, zwłaszcza u pacjentów z cukrzycą typu 2.
Bibliografia:
1. Harris WS, Shearer GC. Omega-6 fatty acids and cardiovascular disease friend, not foe? Circulation. 2014;130(18):1562-1564.
2. Normy żywienia dla populacji Polski i ich zastosowanie 2020. Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego – Państwowy Zakład Higieny.
3. Li J i wsp.: Dietary intake and biomarkers of linoleic acid and mortality: systematic review and meta-analysis of prospective cohort studies. Am J Clin Nutr. 2020;112(1):150-167.
4. Dybkowska E. Rola kwasów tłuszczowych w żywieniu i zdrowiu człowieka. In: Wolska-Adamczak A, ed. Znaczenie Racjonalnego Żywienia w Edukacji Zdrowotnej. Warszawa: WSIiZ; 2015:173-181.
5. Farag M.A, Gad M.Z. Omega-9 fatty acids: potential roles in inflammation and cancer management. J Genet Eng Biotechnol. 2022 Mar 16;20(1):48.