Stan zapalny i dieta przeciwzapalna w insulinooporności
W ostatnich latach nastąpił wzrost zainteresowania rolą przewlekłej reakcji zapalnej w patogenezie insulinooporności. Aktywacja stanu zapalnego u osób z insulinoopornością może mieć miejsce w tkance tłuszczowej, mięśniach szkieletowych, wątrobie oraz komórkach śródbłonka. Tkanka tłuszczowa osób z insulinoopornością cechuje się nasiloną aktywnością lipolityczną i uwalnianiem dużej ilości wolnych kwasów tłuszczowych, które dodatkowo hamują działanie insuliny w organizmie. Dieta przeciwzapalna istotnie wpływa na łagodzenie objawów stanu zapalnego. Z kolei żywienie odbiegające od zaleceń, przyczynia się do rozwoju wielu chorób przewlekłych, w tym chorób przebiegających ze stanem zapalnym – otyłości, cukrzycy typu II, insulinooporności, dyslipidemii, a także może obniżać parametry płodności.
Jakich składników diety unikać – produkty prozapalne
Za model diety sprzyjający procesom zapalnym uważana jest dieta typu zachodniego (tzw. western diet), charakteryzująca się dużym udziałem:
- żywności przetworzonej,
- kwasów tłuszczowych nasyconych (tłuste mięso, pełnotłuste produkty mleczne),
- kwasów tłuszczowych o konfiguracji trans (żywność typu fast food, chipsy, frytki),
- prozapalnych kwasów omega-6 (margaryny twarde, częściowo uwodornione oleje roślinne),
- rafinowanych produktów zbożowych i żywności o wysokim indeksie glikemicznym (białe pieczywo, biały ryż, rozgotowany makaron),
- czerwonego i przetworzonego mięsa (wędliny, parówki, pasztety),
- cukru (ciasta, ciastka, cukierki, czekolady, lody),
- soli (słone przekąski, chipsy, krakersy),
- alkoholu.
Dodatkowo, prozapalna dieta typu zachodniego cechuje się z reguły małym udziałem błonnika pokarmowego, witamin i składników mineralnych oraz dużym udziałem końcowych produktów glikacji (advanced glycation end products, AGEs).
Jakie składniki diety wybierać – produkty przeciwzapalne
Do żywności o charakterze przeciwzapalnym zaliczamy:
- produkty bogate w kwasy omega-3 (tłuste ryby morskie, olej lniany, olej rzepakowy, orzechy włoskie),
- pełnoziarniste produkty zbożowe (kasze, ryże, makarony, pieczywo),
- różnokolorowe warzywa i owoce (w tym cytrusy, jagodowe, wiśnie, czosnek, cebula)
- żywność o niskim indeksie glikemicznym (pełnoziarniste produkty zbożowe, warzywa, owoce o niskiej zawartości cukrów, naturalny nabiał, chude mięso, orzechy),
- nasiona roślin strączkowych (soczewica, ciecierzyca, soja i produkty sojowe),
- orzechy (migdały, nerkowce, pistacje), pestki i nasiona (siemię lniane, pestki dyni, nasiona słonecznika, nasiona chia),
- fermentowane napoje mleczne (jogurt naturalny, kefir, maślanka),
- oleje roślinne (rzepakowy, lniany, z oliwek),
- kawa i herbata,
- zioła i przyprawy (np. imbir, cynamon, pieprz cayenne, kurkuma).
Jak zostało opisane, żywność może mieć zarówno właściwości prozapalne, jak i przeciwzapalne. Brakuje jednak wskaźników, które pozwoliłyby na jednoznaczną klasyfikację żywności pod kątem jej właściwości przeciwzapalnych. Należy pamiętać, że poszczególne produkty (oprócz tłuszczu, cukru i soli) rzadko są jednoskładnikowe, a raczej są kombinacją różnych związków chemicznych w określonych proporcjach. Poszczególne składniki żywności, w zależności od ilości czy wielkości porcji, mogą wykazywać działanie korzystne lub niekorzystne. Na przykład jajka mogą być zarówno korzystne dla zdrowia (zawierają dobrej jakości białko, witaminy rozpuszczalne w tłuszczach i luteinę), jak i niekorzystne przy nadmiernym spożyciu (cholesterol). Ponadto flora bakteryjna może dodatkowo wpływać na biodostępność bioaktywnych składników żywności.
Modelowe diety przeciwzapalne dla insulinoopornych
Z uwagi na zwiększenie częstotliwości występowania chorób powodowanych przewlekłym stanem zapalnym, w tym insulinooporności, opracowuje się bezpieczne i skuteczne metody dietoterapeutyczne, zmniejszające wydzielanie substancji prozapalnych, niwelujące negatywne skutki nimi spowodowane bądź chroniące przed działaniem wolnych rodników. Większość z tych diet bazuje na szerokim asortymencie świeżych warzyw i owoców, pełnoziarnistych produktach zbożowych, fermentowanych produktach mlecznych, nasionach roślin strączkowych, olejach roślinnych, orzechach i nasionach oraz umiarkowanej konsumpcji ryb, owoców morza, alkoholu oraz ograniczonej konsumpcji mięsa. Zalecenia dotyczące tych diet pokrywają się z zaleceniami żywieniowymi w insulinooporności. Jednocześnie mogą być to diety stosowane przez pary (zarówno przez kobiety, jak i mężczyzn) starające się o zajście w ciążę. Do modelowych diet przeciwzapalnych, które mogą stosować osoby z insulinoopornością zaliczamy:
- dieta śródziemnomorską – uważana za najzdrowszą dietę świata roku 2024, rekomendowana dla całej populacji, a szczególnie w schorzeniach układu sercowo-naczyniowego,
- dieta DASH – druga z kolei najzdrowsza dieta świata roku 2024, kardioprotekcyjna, rekomendowana w nadciśnieniu tętniczym,
- dieta MIND – trzecia z kolei najzdrowsza dieta świata roku 2024, neuroprotekcyjna, rekomendowana w hamowaniu zaburzeń poznawczych,
- dieta Nordycka i dieta Okinawska – stosowanie tych diet wiąże się z istotnym zmniejszeniem stężenia prozapalnych cytokin IL-6 i CRP, co potwierdza ich przeciwzapalny charakter.
Dieta przeciwzapalna i propłodnościowa w insulinooporności – podsumowanie
Aby dobrze przygotować się do ciąży, należy zadbać o odpowiednie odżywienie organizmu. Właściwie zbilansowana dieta powinna być stosowana zarówno przez kobietę, jak i przez mężczyznę. Jeśli zmagamy się z insulinoopornością, szczególną uwagę powinniśmy zwrócić na niski indeks glikemiczny produktów, spożycie pełnoziarnistych produktów zbożowych, dobrej jakości tłuszczów, roślinnego białka, nabiału, błonnika oraz antyoksydantów pochodzących z warzyw i owoców. Wystrzegać się powinniśmy typowej diety zachodniej, obfitującej w rafinowane zboża, kwasy tłuszczowe nasycone, kwasy tłuszczowe trans, cukier, sól i wysokoprzetworzoną żywność. Można wybrać jedną z proponowanych diet przeciwzapalnych lub kierować się zasadami zdrowego żywienia.
Bibliografia:
Gabriel A.S., Ninomiya K., Uneyama H. (2018). The role of the Japanese traditional diet in healthy and sustainable dietary patterns around the world. Nutrients, 10, 173.
Gajewska, D., & Kęszycka, P. (2023). S-Diet-model diety o właściwościach przeciwzapalnych. Biuletyn Głównej Biblioteki Lekarskiej, Warszawa, 56(380), 107-124.
Matulewicz, N., & Karczewska-Kupczewska, M. (2016). Insulinooporność a przewlekła reakcja zapalna. Postępy Higieny i Medycyny Doświadczalnej, 70, 1245-1258.
Stromsnes K., Correas A.G., Lehmann J. et al. (2021). Anti-inflammatory properties of diet: Role in healthy aging. Biomedicines 9, 922.
Tuomainen M., Kärkkäinen O., Leppänen J. (2019). Quantitative assessment of betainized compounds and associations with dietary and metabolic biomarkers in the randomized study of the healthy Nordic diet (SYSDIET). Am. J. Clin. Nutr. 110, 1108–1118.
Wiktorowicz, K., Okręglicka, K. M., & Nitsch-Osuch, A. (2019). Wpływ sposobu żywienia na płodność mężczyzn. In Forum Medycyny Rodzinnej (Vol. 13, No. 3, pp. 125-132).
Willcox D.C., Scapagninid G., Willcox B.J. (2014). Healthy aging diets other than the Mediterranean: A Focus on the Okinawan Diet. Mech Ageing Dev. 136-137:148–162.
Best Diets Overall 2024. https://health.usnews.com/best-diet/best-diets-overall