Czym są zaparcia i jak je rozpoznać u niemowlaka?
Zaparcia to sytuacja, kiedy dochodzi do bolesnego oddania twardego i zbitego stolca, zwykle raz na kilka dni. Jednak rozpoznanie zaparć u dzieci, szczególnie u niemowląt nie jest takie oczywiste.
Zgodnie z Kryteriami Rzymskimi III, zaparcia u dzieci do 4. roku życia diagnozuje się, gdy:
- jest dwa lub mniej wypróżnień w ciągu tygodnia,
- zdarza się popuszczanie stolca przynajmniej raz w tygodniu, kiedy dziecko potrafi rozpoznać swoje potrzeby fizjologiczne,
- z wywiadu z rodzicem można wnioskować silną retencję stolca, czyli jego odwodnienie,
- zdarza się oddawanie zbitych i/lub bardzo twardych stolców, w czasie których dziecko odczuwa ból,
- w badaniu duża ilość mas kałowych w odbytnicy,
- jednorazowo oddawanie bardzo dużych ilości stolca.
Z wymienionych objawów przynajmniej dwa muszą utrzymywać się przez minimum miesiąc, aby ustalić, że dziecko cierpi na zaparcia.
Objawy zaparć u niemowląt
Powyższe kryteria dotyczą także maluszków poniżej 1. roku życia i są wykorzystywane w gabinecie lekarskim, jednak jak rodzice mogą sami rozpoznać zaparcia u swojej pociechy?
- U małego dziecka zaparcia objawiają się wyraźną trudnością i płaczem podczas robienia kupki. Dziecko jest napięte, brzuch jest twardy, może być bolesny.
- Kupa zdarza się rzadko, jest bardzo zbita, twarda, objętościowo może być duża. Dodatkowo stolec czasem brudzi pieluszkę pomiędzy wypróżnianiami.
- Zaraz po jego oddaniu maluch może czuć bolesność odbytu i protestować, kiedy rodzice chcą go umyć.
Przy zaparciach może być także widoczna niewielka ilość żywoczerwonej krwi w stolcu, co powinno być powodem konsultacji rodziców z lekarzem. Obecność krwi w czasie zaparć zwykle oznacza pęknięcie drobnego naczynia krwionośnego w czasie parcia na stolec, ale zawsze krew w pieluszce powinna być objawem alarmowym i powodem wizyty lekarskiej.
Rytm wypróżnień u niemowląt karmionych piersią
Maluszki, dla których podstawą żywienia jest mleko mamy, zwykle oddają dużo stolców dziennie. Fizjologicznie może być ich nawet tyle, ile jest karmień, czyli około 10-12.
Jednak warto wiedzieć, że kupa u noworodka czy niemowlęcia, karmionego wyłącznie mlekiem mamy, może pojawiać się raz na kilka lub kilkanaście dni i to także jest fizjologiczna sytuacja.
Mleko kobiece działa na przewód pokarmowy dziecka delikatnie przeczyszczająco, nie pozwala na gromadzenie się mas kałowych, ale jednocześnie bardzo dobrze się wchłania.
To sprawia, że dziecko może oddawać stolec bardzo często, jednak zwykle w niewielkich ilościach. Dodatkowo w mleku zawarte są m.in. probiotyki wspierające rozwój niedojrzałego jeszcze układu pokarmowego u malucha, co również pozytywnie wpływa na trawienie pokarmu, czy perystaltykę jelit.
Gdy kupa nie pojawia się przez kilka dni, ale dziecko zachowuje się zwyczajnie, nie ma trudności z oddawaniem gazów, brzuszek jest miękki – to oznacza, że wszystko jest w porządku. Jednak, jeśli rodzice są mocno zaniepokojeni, zawsze mogą skonsultować stan dziecka z pediatrą.
Dieta matki a zaparcia u dziecka karmionego piersią
Dieta matki karmiącej nie ma znaczenia w przypadku występowania zaparć u najmłodszych.
Nie istnieje żadna, potwierdzona naukowo zależność, pomiędzy spożytymi przez kobietę pokarmami a występowaniem zaparć u dziecka. Nie ma także dowodów na to, że przejście na mieszankę mlekozastępczą, zamiast karmienia mlekiem kobiecym, powoduje mniejszą predyspozycję do zatwardzeń, jest wręcz przeciwnie.
Jak często wypróżniają się niemowlęta karmione mlekiem modyfikowanym?
Dzieci karmione mlekiem sztucznym mogą mieć większą skłonność do zaparć. Czasem powodem jest nieprawidłowe przygotowywanie mleka przez rodziców – należy dokładnie trzymać się przepisu z opakowania, aby mieszanka przyswoiła się tak, jak powinna.
Mleko modyfikowane ma skład inny niż mleko kobiece, zawiera wszystkie składniki odżywcze, jakie są niezbędne do prawidłowego rozwoju, jednak wypróżnienia po nim są zupełnie inne niż po mleku kobiecym, i mogą przysparzać dziecku nieco trudności.
Za normę uznaje się 2-3 papkowate lub uformowane stolce dziennie, jednak część dzieci, które nie mają problemu z zaparciami, po mleku sztucznym robi jedną kupę na 2-3 dni i czują się świetnie.
Wszystko to można uznać za sytuację prawidłową, pod warunkiem że późniejsza defekacja nie jest bolesna, stolec nie jest twardy i zbity, a dziecko pomiędzy wypróżnianiami nie ma problemów z brzuszkiem.
Przyczyny występowania zaparć u niemowląt
U niemowląt zaparcia mogą występować z różnych przyczyn. Warto przy ich diagnozie wykluczyć choroby, tj.
- choroba Hirschsprunga,
- dystrofia mięśniowa, upośledzenie,
- wrodzona wiotkość mięśni,
- wady anatomiczne odbytu oraz jelit.
Sytuacje, które powodują występowanie zaparć u niemowląt to:
- gorączka i infekcje,
- rozszerzanie diety,
- stres,
- niedostateczne nawodnienie,
- dieta bogata w błonnik, bez wystarczającej ilości płynów w ciągu dnia,
- zmiana mleka modyfikowanego,
- nauka czystości i odpieluchowanie,
- predyspozycje genetyczne.
Brak kupy u niemowlaka – co powinno zaniepokoić rodziców?
Jeśli maluch nie brudzi pieluszek przez kilka kolejnych dni, nie musi to być powód do paniki, ale do wnikliwej obserwacji.
- Wzdęty i bolesny brzuch,
- wymioty,
- gorączka,
- wydzielina z odbytu, która towarzyszy zaparciom,
- krew w stolcu – świeża, żywoczerwona lub przetrawiona (czyli czarny, smolisty stolec).
Powyższe objawy to powód do natychmiastowej konsultacji z lekarzem.
Jak wyglądają zaparcia u niemowląt?
Wydzielina, jaką można zobaczyć na pieluszce może dawać wrażenie biegunki, jednak pojawia się ona przy jednoczesnym zaleganiu mas kałowych w jelicie grubym. Kał powoduje podrażnienie ściany jelita i wysięk zapalny.
Nie wygląda to jak zwyczajna kupa u niemowlaka, może być bardziej śluzowa i wodnista, o nieprzyjemnym zapachu.
Jak zachowuje się niemowlę z zaparciami?
Maluch w czasie zaparć wydaje się spięty, może sygnalizować bolesność okolicy odbytu, próbie wypróżnień często towarzyszy ból.
Jeśli stolec nie pojawia się od dłuższego czasu i dziecko wyraźnie się męczy obecną sytuacją, jest drażliwe, płaczliwe, wydaje się zmęczone, brzuch jest wzdęty, nie ma apetytu – należy odwiedzić lekarza.
Jak leczy się zaparcia u niemowląt?
W przypadku problemów z wypróżnieniem u najmłodszych warto rozważyć stosowanie preparatów z manną z jesionu, która w naturalny i łagodny sposób wspomaga układ trawienny maluszka i reguluje jego pracę. Manna z jesionu to substancja, która powinna być rozważona w pierwszej kolejności, gdyż jest całkowicie bezpieczna dla dziecka, już od 1. dnia życia.
Manna z jesionu zawiera mannitol, czyli cukier prosty, przez co produkty na zaparcia z manną są naturalnie słodkie i nie ma problemu, by podać je dziecku. Bardzo ważne jest to, że manna powoduje ściągnięcie wody do światła jelita, przez co wspomaga rozluźnienie twardego stolca i ułatwia jego wydalanie.
U maluszków kolejną istotną kwestią jest sposób działania – manna z jesionu działa łagodnie i nie podrażnia, nie powoduje natychmiastowego przeczyszczenia i nie wzmaga dolegliwości bólowych, jakie towarzyszą zaparciom.
Zaparcia a dyschezja niemowlęca – jaka jest różnica?
Zdiagnozowanie zaparć jest ważne, by podjąć szybkie działania, które przyniosą dziecku ulgę.
Dyschezja niemowlęca to stan, wynikający u niemowląt z niedojrzałości układu pokarmowego oraz mięśniowego. Dziecko nagle zaczyna bardzo głośno płakać, trwa to około 20-30 minut, po czym oddaje miękki stolec i właściwie problem znika. Płacz pomaga maluszkowi lepiej wykorzystać tłocznię brzuszną i pobrudzić pieluszkę.
Różnica pomiędzy zaparciem a dyschezją polega m.in. na zupełnie innej konsystencji oddanego stolca.
- Zaparcia charakteryzują się twardym i zbitym stolcem.
- W dyschezji stolec jest miękki i plastyczny.
Dyschezja to stan przejściowy, a zaparcie to problem, z którym często dzieci muszą sobie radzić przez dłuższy czas.
Brak kupki u niemowlaka, co jeszcze warto wiedzieć?
Każda sytuacja, która stanowi powód do niepokoju dla rodziców, powinna zostać skonsultowana z lekarzem, aby mieć pewność, że wszystko jest w porządku. Sprawa zaparć bywa przewlekłym problemem, chociaż często bagatelizowanym, dlatego ważna jest szybka reakcja rodziców i doraźna pomoc dziecku. Wraz z biegiem czasu warto uczyć malucha, że wypróżnienie nie jest bolesne i powinno być regularne.
Preparaty z manną z jesionu to bezpieczne rozwiązanie, które można wprowadzić, gdy dziecko wyraźnie się męczy, po wykluczeniu wszelkich chorób czynnościowych. Manna wpływa na konsystencję stolca oraz mobilizuje układ pokarmowy do systematycznych wypróżnień. Jest łagodna i bezpieczna dla małego brzuszka i może być stosowana przez dłuższy czas, bez obawy o uzależnienie.
Jeśli jednak okazuje się, że problem z zaparciami u dziecka nie ustaje pomimo zastosowanych rozwiązań, konieczna jest konsultacja z lekarzem, by ustalić źródło problemu. Najważniejsze dla rodzica to wiedzieć, że są możliwości, by ułatwić dziecku wypróżnienie, a im wcześniej zacznie się leczenie zaparć, tym szybciej można spodziewać się efektów i zapomnieć o płaczu, gdy dziecko brudzi pieluszkę.
Problem z kupką?
Twoje dziecko cierpi na zaparcia? Spróbujcie tych ćwiczeń!
Dietetyczka wyjaśnia, jak zmodyfikować dietę dziecka z zaparciami. PORADY i PRZEPISY
Manna z jesionu (Fraxinus ornus) zawiera mannitol, który wspomaga pasaż jelitowy i pomaga przy zapar...
Suszone śliwki można podać dziecku z zaparciami, bo to cenne źródło błonnika. Aby jednak zadziałały...
W aptekach dostępne są różne środki pomocne w leczeniu zaparć u dzieci. Dobierajmy je uwzględniając...
Alergia pokarmowa może powodować biegunki lub zaparcia. Lekarz wyjaśnia, jak rozpoznać, że to jest p...
- Rustecka A., Kalicki B., Maślany A., Jung A.: Najczęstsze zaburzenia czynnościowe przewodu pokarmowego u niemowląt i ich związek z żywieniem Część II. Biegunki ostre i zaparcia. Pediatria i Medycyna Rodzinna, 2010, 6(3), 198-203.
- Malczyk Ż., Jarzumbek A., Kwiecień J., Ziora K.: Praktyczne aspekty leczenia zaparć stolca u dzieci. Pediatria i Medycyna Rodzinna, 2014, 10(1), 55-60.
- https://forumpediatrii.pl/artykul/najczestsze-zaburzenia-czynnosciowe-przewodu-pokarmowego-u-dzieci-czesc-i, dostęp z dnia 20.09.2025 r.,