Zaparcia to częsty problem gastroenterologiczny występujący u dzieci. Może istotnie wpływać na jakość ich życia, funkcjonowanie społeczne oraz rozwój psychiczny. Wczesne rozpoznanie i leczenie są kluczowe dla zapobiegania powikłaniom i utrwaleniu dolegliwości.
- Zdecydowana większość przypadków to zaparcia czynnościowe – niezwiązane z chorobą organiczną.
- Istnieją tzw. „czerwone flagi”, czyli objawy, które mogą wskazywać na chorobę organiczną wymagającą specjalistycznej diagnostyki, to np. opóźnienie wydalenia smółki, krwawienie z odbytu, nieprawidłowy przyrost masy ciała.
- Zaparcia mogą towarzyszyć poważnym schorzeniom, jak choroba Hirschsprunga , celiakia, alergia pokarmowa czy rozszczep kręgosłupa.
Czym są zaparcia u dzieci?
Zaparcie u dziecka definiuje się jako zbyt rzadkie, trudne lub bolesne wypróżnianie. U dzieci powyżej pierwszego roku życia normą jest wypróżnianie od 3 razy dziennie do 3 razy w tygodniu. Większość z zaparć u dzieci to zaparcia czynnościowe inaczej nazywane nawykowymi. Jest to grupa chorób, w których nie ma przyczyny organicznej dolegliwości.
Jak rozpoznać zaparcia?
U mniejszych dzieci, poniżej 4. roku życia, o zaparciach świadczyć może częstotliwość mniejsza niż 2 stolce tygodniowo.
Jeśli współwystępuje któryś z dodatkowych objawów takich jak:
- bolesna defekacja,
- stolce o dużej średnicy lub retencja stolca,
powinno to budzić niepokój i wymaga konsultacji lekarskiej.
U dzieci starszych, poza rzadkim wypróżnianiem się, można zaobserwować m.in.:
- brudzenie bielizny kałem,
- świadome powstrzymywanie oddania stolca,
- wielkie masy kałowe, które często są w stanie zatkać muszlę klozetową.
Skala Bristolska – jak ocenić wygląd stolca?
Pomocnym narzędziem w ocenie jakości stolca jest skala bristolska, która klasyfikuje stolec na 7 typów:
- Typ 1–2: oddawanie twardych, zbitych stolców – charakterystyczne dla zaparć.
- Typ 3–4: uznawane za normę.
- Typ 5–7: stolec luźny lub biegunkowy.
Ocena wyglądu stolca według skali bristolskiej może być używana przez lekarzy, ale także przez rodziców do monitorowania skuteczności leczenia zaparć.
Jakie choroby powodują zaparcia u dzieci?
Zdecydowana większość przypadków jak już wspomnieliśmy to zaparcia czynnościowe – niezwiązane z chorobą organiczną. Mogą wynikać z:
- opóźnionego treningu toaletowego,
- bolesnego wypróżniania – rozpoczyna się w ten sposób błędne koło – dziecko pamiętając o bólu przy defekacji świadomie wstrzymuje stolec, co prowadzi do zaparć i oddawania jeszcze bardziej bolesnych, dużych stolców.
- stresu (np. rozpoczęcie nauki w przedszkolu/szkole),
- niskiego spożycia błonnika i płynów.
Jednak zaparcia mogą również towarzyszyć poważnym schorzeniom, m.in.:
- choroba Hirschsprunga – wrodzony brak unerwienia części jelita grubego,
- celiakia – tzw. enteropatia glutenozależna, spowodowana reakcją autoimmunologiczną organizmu na spożyty gluten,
- niedoczynność tarczycy,
- hiperkalcemia,
- mukowiscydoza,
- uszkodzenia rdzenia kręgowego lub wady kręgosłupa (np. rozszczep kręgosłupa),
- alergie pokarmowe (np. na białko mleka krowiego, jajka).
Jak rozpoznać, że zaparcia u dziecka to poważny problem?
Choć większość przypadków zaparć u dzieci ma łagodny przebieg, istnieją tzw. „czerwone flagi”, czyli objawy, które mogą wskazywać na chorobę organiczną wymagającą specjalistycznej diagnostyki.
Czerwone flagi w zaparciach u dzieci:
- brak smółki w ciągu pierwszych 48 godzin życia noworodka,
- początek zaparć w pierwszym miesiącu życia,
- opóźniony rozwój psychoruchowy,
- krwawienie z odbytu,
- zaburzenia neurologiczne (osłabione odruchy, asymetria),
- utrata masy ciała lub brak przyrostu masy ciała,
- obecność przetok, guzków lub zniekształceń okolicy odbytu,
- oddawanie wąskich lub wstążkowych stolców,
- nietrzymanie stolca u dziecka powyżej 4. roku życia mimo prawidłowego rozwoju.
Po jakim czasie zaparcie u dziecka jest niebezpieczne?
O zaparciachprzewlekłych mówimy, gdy objawy utrzymują się dłużej niż 2 miesiące. Zaparcia długotrwałe mogą prowadzić do:
- rozciągnięcia odbytnicy,
- utraty odczucia parcia,
- wtórnego nietrzymania stolca.
W takiej sytuacji konieczna jest długofalowa terapia oraz konsultacja gastroenterologiczna.
Do jakiego lekarza się udać?
W przypadku podejrzenia zaparcia u dziecka, pierwszym krokiem powinna być wizyta u pediatry lub lekarza rodzinnego. To oni zdecydują o potrzebie dalszej diagnostyki oraz leczenia lub skierują dziecko do specjalisty, takiego jak:
- gastroenterolog dziecięcy – w przypadkach przewlekłych, opornych na leczenie,
- chirurg dziecięcy – gdy podejrzewa się wady anatomiczne,
- neurolog dziecięcy – przy podejrzeniu zaburzeń neurologicznych.
Jakie wykonać badania?
W pierwszej kolejności należy udać się do lekarza, który na podstawie wywiadu i badania fizykalnego będzie w stanie określić rodzaj zaparć, zaproponować leczenie lub dalszą diagnostykę. Do podstawowych badań, które pomagają w ustaleniu przyczyny zaparć należą:
- badanie fizykalne z oceną odbytu i brzucha,
- USG jamy brzusznej,
- badania krwi – morfologia, TSH – hormon tyreotropowy, wapń, elektrolity, OB – odczyn Biernackiego,
- badanie kału – na obecność krwi utajonej,
- w wybranych przypadkach w jednostkach specjalistycznych: manometria odbytnicza, wlewy doodbytnicze ze środkiem kontrastowym,biopsja odbytnicy (choroba Hirschsprunga), badania obrazowe (np. rezonans kręgosłupa).
Leczenie zaparć u dzieci
Leczenie zaparć u dzieci powinno być kompleksowe, wieloetapowe i dostosowane do wieku oraz przyczyny problemu. W przypadku zaparć czynnościowych stosuje się kilka uzupełniających się metod.
Edukacja dziecka
Należy omówić z dzieckiem rolę regularnych wypróżnień, znaczenie diety, nawyków toaletowych i konieczność przyjmowania leków. Wytłumaczyć, dlaczego wstrzymywanie stolca źle wpływa na zdrowie dziecka.
Ewakuacja zalegającego stolca
Jeśli występuje zaleganie mas kałowych (np. w odbytnicy, potwierdzone badaniem fizykalnym lub objawami), konieczne jest ich usunięcie. Można to osiągnąć poprzez podaż leków doustnych. Aktualnie stosuje się w pierwszej kolejności makrogole oraz w niektórych przypadkach laktulozę. Stosuje się również leki w postaci doodbytniczej, głównie u niemowląt i młodszych dzieci w postaci czopków glicerynowych czy specjalnych wlewek doodbytniczych.
Faza podtrzymująca (leczenie przewlekłe)
Po oczyszczeniu należy wprowadzić leczenie zapobiegające nawrotom zaparć. Terapia ta może trwać miesiące, a nawet rok lub dłużej. Jej elementy to:
- Farmakoterapia przewlekła – polega na długotrwałym przyjmowaniu makrogoli oraz alternatywnie laktulozy doustnie.
- Modyfikacja diety i stylu życia – zaleca się zwiększenie ilości spożywanego błonnika, dbanie o odpowiednie nawodnienie organizmu, unikanie słodyczy i wysokoprzetworzonych produktów spożywczych.
- Trening toaletowy – polega na ustaleniu z dzieckiem i przestrzegania regularnych pór oddawania stolca np. po głównych posiłkach, siedzeniem na sedesie z podparciem nóg, motywacja np. w postaci naklejek na kalendarz lub małych nagród, bez karania za „wpadki” takie jak ubrudzenie bielizny.
W przypadku podejrzenia komponenty psychologicznej, stresowej lub lękowej należy rozważyć wizytę u psychologa. Należy szczególnie zwrócić uwagę jeśli objawy pojawiły się nagle u dziecka, u którego przed uczęszczaniem do szkoły nie występowały zaparcia.
Postępowanie w przypadkach opornych lub wtórnych
Jeśli po 2–3 miesiącach leczenia nie uzyskuje się poprawy lub występują „czerwone flagi”, lekarz w zależności od objawów może poszerzyć diagnostykę w kierunku chorób organicznych, takich jak np: choroba Hirschsprunga, niedoczynność tarczycy, celiakia czy wady rdzenia kręgowego oraz zalecić konsultację specjalistyczną u gastroenterologa dziecięcego, neurologa dziecięcego lub chirurga dziecięcego.
Jak rozmawiać z dzieckiem o problemie z wypróżnianiem?
Rozmowa o wypróżnianiu może być dla dziecka trudna, dlatego ważna jest empatia i normalizacja tematu:
- Unikaj zawstydzania – mów spokojnie, bez oceniania.
- Używaj prostych, zrozumiałych słów, adekwatnych do wieku dziecka.
- Tłumacz, że każdy człowiek musi się wypróżniać – to coś naturalnego.
- Dla dzieci w wieku przedszkolnym i szkolnym istotne może być zapewnienie komfortu w przedszkolu/szkole – warto rozmawiać z wychowawcami o problemie.
- Wspieraj dziecko w regularnym korzystaniu z toalety i ustal stałe pory „toaletowe”.
- Czasami pomocna może być nagroda za podjęcie próby wypróżnienia (nie za sam efekt).
Podsumowanie
Zaparcia u dzieci to problem powszechny, ale nie zawsze błahy. Większość przypadków to zaparcia czynnościowe, wymagające modyfikacji stylu życia, diety oraz edukacji dziecka. Jednak obecność objawów alarmujących wymaga pogłębionej diagnostyki i możliwej konsultacji specjalistycznej. Kluczową rolę odgrywa również podejście rodziców – cierpliwe, wspierające i otwarte na rozmowę z dzieckiem.
Wspomaga prawidłowy pasaż jelitowy, dzięki zawartości składnika pochodzenia roślinnego – manny z jes...
Wspomaga prawidłowy pasaż jelitowy, dzięki zawartości składnika pochodzenia roślinnego – manny z jes...
Wspiera prawidłowe funkcjonowanie układu odpornościowego.
Na wzmocnienie odporności. Uzupełnia codzienną dietę w starannie dobrane, naturalne składniki, takie...
Wspiera pamięć i koncentrację, usprawnia procesy uczenia się.
Naturalne składniki wspomagające pracę układu odpornościowego.
Naturalne składniki wspomagające pracę układu odpornościowego.
Pierwszy preparat z fukoidanem, który wspomaga pracę zatok.
Spray usuwający złogi woskowiny usznej.
W okresie przejściowego osłabienia, do regeneracji po infekcjach.
Woda morska z ektoiną. Ochrona przed wnikaniem wirusów.
- Błecha K. (2019). Fitoterapia i suplementacja diety w chorobach górnego odcinka przewodu pokarmowego, Postępy Fitoterapii, 20(2): 118-125.
- Mannitol. Medycyna Praktyczna | https://www.mp.pl/pacjent/leki/subst.html?id=527
- Reich, M., & Iwańczak, B. (2010). Analiza najczęstszych przyczyn i objawów przewlekłych zaparć u dzieci. Przegl. Gastroenterol, 5, 349-355.
- Kuśmierek, M., Kuczyńska, R., Łoś-Rycharska, E., & Krogulska, A. (2017). Analiza diety stosowanej u dzieci z czynnościowym zaparciem stolca. Pediatria Polska, 92(1), 50-57.
- Jończyk-Potoczna, K., & Krawczyński, M. (2001). Zaparcia u dzieci w codziennej praktyce lekarza podstawowej opieki medycznej. Przewodnik Lekarza/Guide for GPs, 4(12), 25-30.
- Infografika – Skala Bristolska uformowania stolca pochodzi ze strony: https://www.mp.pl/interna/image/B16.016_7974