Kiedy wprowadzić gluten do diety dziecka?
Według aktualnych wytycznych Europejskiego Towarzystwa Gastroenterologii, Hepatologii i Żywienia Dzieci (ESPGHAN), gluten, tak samo jak inne produkty, można zaproponować dziecku od początku rozszerzania diety. Mimo, że gluten może być silnym alergenem, pierwszy raz należy podać go dziecku w 1. roku życia (między 4. a 12. miesiącem życia), w pierwszych tygodniach stosowania w małych ilościach (1 łyżeczka produktu sypkiego, 1/10 kromki chleba), zawierających około 200-300 mg glutenu. Gdy maluch pierwszy raz spróbuje glutenu, należy bacznie obserwować reakcję organizmu, a w razie wystąpienia niepożądanych objawów udać się do pediatry. Jeśli dziecko toleruje gluten, z powodzeniem możemy kolejnym razem podać mu inne zboże glutenowe.
Celiakia – nietolerancja glutenu
Inną nazwą celiakii jest choroba trzewna. To przewlekła choroba zapalna jelita cienkiego (stąd jej nazwa), w której dochodzi do uszkodzenia i zaniku kosmków jelitowych. Choroba ma podłoże autoimmunologiczne i występuje u osób predysponowanych genetycznie. Ocena częstotliwości występowania celiakii u dzieci jest trudna – nie wszystkie dzieci w okresie dzieciństwa są prawidłowo diagnozowane. Przyjmuje się, że choruje na nią od 1% do 3% mieszkańców Europy. Najczęstszymi objawami celiakii są dolegliwości z przewodu pokarmowego (wzdęcia, ból brzucha, przewlekłe biegunki), ale również zwolnienie przyrostu masy ciała, osteoporoza i niedokrwistość, które spowodowane są niewłaściwym wchłanianiem składników odżywczych ze światła jelita oraz stosowaniem restrykcyjnej diety.
Postępowanie żywieniowe obejmuje stosowanie diety bezglutenowej do końca życia. Jest to dieta eliminacyjna, która nieodpowiednio zbilansowana może nieść ryzyko wystąpienia niedoborów pokarmowych u dziecka. Rozpoznana na wczesnym etapie celiakia i wprowadzenie właściwie zbilansowanej diety bezglutenowej może zapobiec trwałemu uszkodzeniu kosmków jelitowych. Aby zdiagnozować celiakię zaleca się wykonać badania genetyczne (bezbolesne i nieinwazyjne) – za występowanie celiakii odpowiadają geny HLA DQ2.2, DQ2.5 lub DQ8. Inne opcje to badania serologiczne (z krwi) oraz pobranie wycinków jelita cienkiego (biopsja).
Nieceliakalna nadwrażliwość na gluten
Nieceliakalna nadwrażliwość na gluten jest trudną do zdiagnozowania postacią nietolerancji glutenu, w której organizm nieprawidłowo reaguje na białka znajdujące się w zbożach glutenowych. Termin ten został wprowadzony nie tak dawno, bo w 2012 roku, w celu odróżnienia tej jednostki chorobowej od celiakii i alergii na pszenicę. Przyczyny jej powstawania nie zostały jeszcze poznane, może mieć podłoże zarówno genetyczne, jak i immunologiczne. Bierze się również pod uwagę hipotezy, że nieceliakalna nadwrażliwość na gluten jest powodowana przez inne białka znajdujące się w zbożach bądź też substancje niebiałkowe pszenicy.
Jej objawy pojawiają się kilka godzin lub dni po spożyciu glutenu. Najczęściej pochodzą ze strony układu pokarmowego i przypominają zespół jelita drażliwego – występuje kurczowy ból brzucha, wymioty, nudności. Może pojawić się również pokrzywka i problemy z układem oddechowym. Nieceliakalna nadwrażliwość na gluten może być stwierdzona jeśli osoba nie spełnia kryteriów diagnostycznych pozostałych dwóch chorób. Nie istnieją badania, których wynik wykluczyłby lub potwierdził chorobę. Ocenia się, że występuje częściej niż inne postacie nietolerancji glutenu. Obecnie jedyną metodą leczenia nieceliakalnej nadwrażliwości na gluten jest zastosowanie diety bezglutenowej, jednak u niektórych osób niewielkie ilości glutenu w diecie mogą być dobrze tolerowane.
Alergia na pszenicę
Pszenica należy do wielkiej ósemki alergenów pokarmowych. Mimo to, alergia na nią nie jest powszechnym schorzeniem. Szacuje się, że częstość występowania alergii na pszenicę wynosi 0,1-0,4%. Natychmiastowa reakcja uczuleniowa (występująca w ciągu minut do godziny od spożycia pokarmu) jest zależna od specyficznych przeciwciał w klasie IgE – odpowiedzi układu odpornościowego na białka pszenicy. W tym typie objawy to wymioty, biegunka, wstrząs anafilaktyczny, pokrzywka skórna, wodnisty katar, skurcz oskrzeli oraz zmiany skórne o typie atopowego zapalenia skóry.
Późna reakcja uczuleniowa objawia się po kilku godzinach, a nawet kilku dniach i jest niezależna od przeciwciał w klasie IgE. Objawia się zwykle biegunką lub zaostrzeniem atopowego zapalenia skóry. Alergia na pszenicę mija (dziecko z niej wyrasta), jednak w czasie jej trwania należy stosować dietę niezawierającą tego składnika. Najbardziej wiarygodnym testem w diagnostyce alergii na pszenicę jest dieta eliminacyjna z ponownym wprowadzeniem uczulającego pokarmu. Podobnie jak w przypadku celiakii podstawą leczenia alergii na pszenicę jest dieta bezglutenowa.
Jakich produktów unikać?
Jak już zostało wspomniane, zboża zawierające gluten to pszenica, żyto, jęczmień i w niektórych przypadkach owies. Zatem mając stwierdzoną celiakię lub nadwrażliwość na gluten należy unikać:
- kaszy manny, orkiszowej, bulgur, kuskus, jęczmiennej, owsianej,
- płatków pszennych, żytnich, jęczmiennych, owsianych,
- makaronów pszennych, żytnich, jęczmiennych, owsianych,
- pieczywa – każdego oprócz bezglutenowego,
- wypieków wykonanych z mąk zawierających gluten.
Gluten może się także kryć w produktach, w których się go nie spodziewamy, np. w produktach mięsnych, gotowych sosach i zupach w proszku, przyprawach, panierce, wyrobach garmażeryjnych, smakowym nabiale. Skrobia, błonnik pszenny i słód jęczmienny również go zawierają. Aby mieć całkowitą pewność co do składu produktu, zawsze należy zapoznać się z etykietą i wykazem składników.
Produkty bezglutenowe
Produkty bezglutenowe oznaczane są na opakowaniu znakiem przekreślonego kłosa – są one w 100% bezpieczne dla osób z celiakią, nadwrażliwością na gluten oraz alergią na pszenicę. Są również produkty, które z natury glutenu nie zawierają i zaliczamy do nich:
- zboża i pseudozboża bezglutenowe: ryż, komosa ryżowa, kukurydza, gryka (np. kasza gryczana), proso (np. kasza jaglana), amarantus,
- nabiał: mleko, jogurty, kefiry, maślanki naturalne, twaróg, sery,
- świeże mięso, ryby i jaja,
- nieprzetworzone owoce i warzywa,
- strączki: soja, soczewica, ciecierzyca, fasola, groch,
- nieprzetworzone orzechy.
Podsumowanie
Choroby związane z glutenem – celiakia, nieceliakalna nadwrażliwość na gluten i alergia na pszenicę – nie są bardzo powszechnymi dolegliwościami. Nie można jednak bagatelizować niepokojących objawów, szczególnie u dzieci, do których diety gluten właśnie został wprowadzony. Kluczowa jest wczesna diagnoza i wprowadzenie odpowiednio zbilansowanej diety eliminacyjnej.
Nawilża śluzówkę nosową.
Wspomaga prawidłowe widzenie, wzrost i rozwój kości u dzieci.
Udrażnia i oczyszcza nos z gęstego kataru, łagodzi objawy przeziębienia przebiegającego z mokrym kas...
Krople enzymatyczne z laktazą kwaśną i neutralną.
Krem z ektoiną do stosowania już od 1. miesiąca życia.
Bibliografia:
- Rybak A., Szajewska H., Horvath A., Socha P., Karmienie piersią. Stanowisko PTGHiŻD. Standardy Medyczne Pediatria, 2016, 13, 9-24.
- Szajewska H., Socha P., Horvath A., Rybak A. i wsp., Zasady żywienia zdrowych niemowląt. Zalecenia PTGHiŻD. Pediatria, 2014, 11.3 321-338.
- Stolarczyk A., Produkty zbożowe pod lupą dietetyka. Wprowadzanie glutenu do diety niemowląt w praktyce. Standardy Medyczne Pediatria, 2018, 15, 261-267.
- Karabin K. Nieceliakalna nadwrażliwość na gluten. Medycyna Praktyczna, 22.01.2021.