Infekcje u dzieci — dlaczego tak często?
Noworodek, przychodząc na świat, ma nieukształtowany układ odpornościowy. Jego ochronę stanowi między innymi zestaw matczynych przeciwciał, które krążą we krwi do około 6. miesiąca życia.
Dodatkowo, funkcje immunologiczne wspiera mleko matki, dlatego WHO zaleca karmienie piersią jako najlepsza metoda żywienia niemowląt w pierwszym półroczu od narodzin [1].
Między 6. a 18. miesiącem życia maluchy przechodzą okres tzw. luki immunologicznej. Czynniki zapewniające odporność, otrzymane od matki, powoli zanikają, a młody układ immunologiczny produkuje zbyt mało przeciwciał, by ochronić organizm przed infekcją.
Dzieci do około 10-12. roku życia kształtują funkcje układu odpornościowego, osiągając dojrzałość w wieku 15-16 lat. Pierwsze 3 lata życia dziecka to swego rodzaju trening immunologiczny, kiedy organizm „poznaje” nowe patogeny, ucząc się relacji obronnych i wykształcając pamięć immunologiczną [2].
Większość dzieci doświadcza 8-10 infekcji dróg oddechowych w roku. Przeziębienie to normalny etap rozwoju układu odpornościowego. Jeśli pociecha przechodzi chorobę łagodnie, nie występują żadne powikłania ani nie zachodzi potrzeba podawania antybiotyku, nie ma powodów do niepokoju [3].
Dowiedz się więcej: Jak budować odporność u noworodków i niemowląt?
Sposoby na wzmocnienie odporności u dzieci
Infekcje dróg oddechowych to naturalny proces budowania i rozwijania odporności u dzieci. Ich niedojrzały układ immunologiczny większość patogenów spotyka po raz pierwszy, dlatego tak ważne jest naturalne wzmocnienie dziecięcej odporności.
Wzmocnieniu odporności u dziecka służą:
● poród naturalny —dziecko przechodząc przez drogi rodne matki, ma kontakt z jej mikrobiotą jelitową, która następnie zasiedla przewód pokarmowy noworodka. Nabyte mikroorganizmy są niezbędne do dalszego rozwoju układu odpornościowego, gdyż aż 70-80% komórek immunologicznych bytuje w przewodzie pokarmowym [4],
● karmienie piersią— mlekomatki dostarcza niemowlęciu przeciwciał gotowych do walki z konkretnymi patogenami. Ponadto jest bogate w oligosacharydy, czyli cukry stanowiące pożywkę dla dobroczynnych bakterii zasiedlających przewód pokarmowy. Dodatkowo badania wykazały skuteczność mleka matki w zapobieganiu przeziębieniom i poważniejszym infekcjom (np. zapaleniu ucha środkowego) u niemowląt. Co więcej, karmienie piersią przez pierwszy rok życia dziecka zmniejsza ryzyko hospitalizacji z powodu infekcji o 30% [5],
● szczepienia ochronne — zrealizowaniewszystkich szczepień obowiązkowych to podstawa budowania odporności dziecka. Preparaty są w pełni bezpieczne, zmniejszają zachorowalność, chronią przed ciężkim przebiegiem i powikłaniami poszczególnych chorób zakaźnych [6]. Oprócz tego warto zaszczepić dziecko na sezonową grypę, inwazyjne pneumokoki i meningokoki oraz rotawirusy (szczepionka doustna podawana między 6. a 24. miesiącem życia),
● odpowiednia ilość snu — sen nie tylko warunkuje właściwy rozwój i funkcjonowanie układu odpornościowego. Najbardziej intensywna odpowiedź immunologiczna ma miejsce właśnie w trakcie nocnego spoczynku. Amerykańska Akademia Pediatrii zaleca następującą długość snu w zależności od wieku dziecka [7]:
○ 4-12 miesięcy — 12-16 godzin snu z uwzględnieniem drzemek,
○ 1-2 lata — 11-14 godzin snu z uwzględnieniem drzemek,
○ 3-5 lat — 10-13 godzin snu z uwzględnieniem drzemek,
○ 6-12 lat — 9-12 godzin snu,
○ 13-18 lat — 8-10 godzin snu,
● zbilansowana dieta — żywienie powinno być różnorodne, by zapobiec niedoborom, które przyczyniają się do osłabienia odporności i większej podatności na infekcje. Warto zwrócić szczególną uwagę na zawartość w diecie żelaza, cynku, selenu, witamin A, D, E i C oraz kwasu foliowego, gdyż każdy ze związków posiada naukowo udowodniony, pozytywny wpływ na odpowiedź immunologiczną organizmu [8],
● higiena — mycie rąk to podstawowa zasada zapobiegania infekcjom. Większość drobnoustrojów jest przenoszonych na dłoniach ze skażonych powierzchni wprost na błony śluzowe, np. oczu, nosa, ust. Mycie rąk przez 30 sekund pozwala na zabicie patogenów i powinno odbyć się za każdym razem po kichnięciu, kaszlnięciu, kontakcie ze zwierzętami, skorzystaniu z toalety, kontakcie z osobą chorą, przed i po posiłkach, a także po powrocie do domu z miejsc publicznych,
● zapobieganie przegrzaniu, jak i wyziębieniu — o ile szkodliwość wyziębienia jest oczywista, o tyle o przegrzaniu wciąż mówi się niewiele. Małe dzieci, a w szczególności niemowlęta, nie mają w pełni rozwiniętych mechanizmów termoregulacji, przez co znacznie szybciej tracą i akumulują ciepło. Ubierając noworodki i niemowlęta w zimne dni, najlepiej zastosować zasadę zakładania dziecku jednej warstwy odzieży więcej niż ubiera opiekun. Co więcej, aby sprawdzić, czy maluchowi nie jest zbyt ciepło lub zimno należy dotknąć jego karku. Kark najdokładniej oddaje temperaturę, jaka panuje wewnątrz organizmu, dzięki czemu można dostosować sposób ubrania. Warto wspomnieć, że przegrzanie dużo gorzej wpływa na odporność u dzieci niż delikatne wychłodzenie (nie mylić z wyziębieniem),
● aktywność fizyczna na świeżym powietrzu — amerykańskie dane pokazują, że dzieci spędzają na świeżym powietrzu około 4-7 minut dziennie, podczas gdy 7 godzin to czas przed ekranem smartfona lub komputera [9]. Aktywność fizyczna i spacery wzmacniają odporność organizmu, dlatego zaleca się codzienną porcję ruchu przez około 1,5 godziny [10]. Niestety w ostatnich latach obserwuje się znaczne pogorszenie jakości powietrze w polskich miastach. Dlatego warto sprawdzać poziom zanieczyszczenia i wybierać pory dnia z najlepszą jakością powietrza,
● probiotyki — stosowanie antybiotyków prowadzi do dysbiozy poantybiotykowej (zaburzona praca mikrobioty jelitowej). Przez to nawet do 2 miesięcy od zakończenia leczenia mogą występować biegunki i osłabienie odporności organizmu. Badania naukowe potwierdziły pozytywny wpływ niektórych szczepów bakterii, np. Lactobacillus rhamnosus Oxy, E/N, GG, Pen i szczepów z rodzaju Bifidobacterium [11]. Co więcej, Lactobacillus rhamnosus GG posiada udowodnioną skuteczność w zapobieganiu infekcjom dróg oddechowych u dzieci [12],
● zmniejszanie stresu — dzieci również doświadczają stresujących sytuacji, które powodują duże wyrzuty kortyzolu, czyli głównego hormonu stresu. Jego wysoki poziom bezpośrednio upośledza funkcje układu odpornościowego. Rodzice powinni monitorować zdrowie psychiczne swojego dziecka, zaproponować różne techniki relaksacyjne oraz odpowiednio wcześnie skorzystać z pomocy specjalistów [13].
Witamina D na dziecięcą odporność
Receptory dla witaminy D są obecne na komórkach układu immunologicznego — limfocytach, neutrofilach, komórkach dendrytycznych i makrofagach. Ponadto moduluje funkcje immunologiczne poprzez wpływ na aktywność genów kodujących procesy namnażania, różnicowania i śmierci komórek odpornościowych [14].
Witamina D może być naturalnie wytwarzana przez organizm na drodze biofotosyntezy z nieaktywnej prowitaminy zawartej w skórze. Polski klimat nie zapewnia całorocznego dostępu do dużej ilości promieni słonecznych, przez co pojawia się konieczność uzupełniania jej niedoborów. Mimo to nawet u 20% niemowląt do 6. miesiąca życia rozpoznaje się niedobór witaminy D, a u 94% dzieci w wieku do 3 lat dieta nie zapewnia odpowiedniej podaży opisywanej witaminy [15].
Suplementacja witaminy D jest zalecana we wszystkich grupach wiekowych. Dzieci powyżej 1. roku życia powinny przyjmować ją w okresie od początku września do końca października. U niemowląt konieczna jest suplementacja przez cały rok.
Rekomendowana dawka dzienna witaminy D dla zdrowej populacji Polski w zależności od wieku wynosi [16]:
● do 6. m.ż. — 400 IU,
● 6-12 m.ż. — 400-600 IU,
● 1-10 r.ż. — 600-1000 IU
● 11-18 r.ż. — 800-2000 IU.
Witamina C na odporność — pomaga czy nie?
Witamina C (kwas askorbinowy) przez lata była polecana jako naturalne panaceum na przeziębienie. W Internecie można napotkać różnorodne schematy podawania olbrzymich dawek witaminy C w przypadku pierwszych objawów przeziębienia. Badania naukowe nie pozostawiają złudzeń — rola witaminy C w zapobieganiu infekcjom dróg oddechowych jest znikoma. Okazuje się, że spożywanie wysokich dawek witaminy C nie zapobiega przeziębieniu. Jedynie nieliczne badania kliniczne wykazały niewielką zdolność do ograniczenia nasilenia objawów trwającej infekcji dróg oddechowych [17].
Co ciekawe, witamina C zadziałała profilaktyczne przeciwko przeziębieniu, ale tylko u biegaczy dystansów ultramaratońskich [18]. W innym badaniu zaobserwowano pozytywny wpływ kwasu askorbinowego na zmniejszenie częstotliwości przeziębienia, jednak tylko u osób pracujących fizycznie w niskiej temperaturze powietrza [19].
Może zainteresować Cię również: 6 pytań do dietetyka dziecięcego – suplementy dla dzieci
[1] Infant and young child feeding | WHO https://www.who.int/
[2] Evolution of the immune system in humans from infancy to old age | PubMed https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/
[3] Colds in children | NCBI https://www.ncbi.nlm.nih.gov/
[4] The Interplay between the Gut Microbiome and the Immune System in the Context of Infectious Diseases throughout Life and the Role of Nutrition in Optimizing Treatment Strategies | PubMed https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/
[5] The Baby-Friendly Initiative: Protecting, promoting and supporting breastfeeding | PubMed https://www.ncbi.nlm.nih.gov/
[6] Global vaccine action plan: monitoring, evaluation and accountability: secretariat annual report 2020 | WHO https://apps.who.int/
[7] AAP endorses new recommendations on sleep times | APP News https://publications.aap.org/
[8] Nutrition and the immune system from birth to old age | PubMed https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/
[9] Why Kids Need to Spend Time in Nature | Child Mind Institute https://childmind.org/
[10] A Statement of Physical Activity Guidelines for Children From Birth to Age 5 | CPIN https://cpin.us/
[11] Gut Microbiota as a Target for Preventive and Therapeutic Intervention against Food Allergy | PubMed https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/
[12] Lactobacillus rhamnosus GG supplementation for preventing respiratory infections in children: a meta-analysis of randomized, placebo-controlled trials | PubMed https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/
[13] Psychological stress in children may alter the immune response | PubMed https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/
[14] Influence of vitamin D status and vitamin D3 supplementation on genome wide expression of white blood cells: a randomized double-blind clinical trial | PubMed https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/
[15] Ocena sposobu żywienia niemowląt w wieku 6 i 12 m. ż. w populacji polskiej w odniesieniu do zaleceń Schematu Żywienia Niemowląt z 2007 r. | Standardy Medyczne https://www.standardy.pl/
[16] Vitamin D Supplementation Guidelines for General Population and Groups at Risk of Vitamin D Deficiency in Poland-Recommendations of the Polish Society of Pediatric Endocrinology and Diabetes and the Expert Panel With Participation of National Specialist Consultants and Representatives of Scientific Societies-2018 Update | PubMed https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/
[17] Common colds: Does vitamin C keep you healthy? | NCBI https://www.ncbi.nlm.nih.gov/
[18] Vitamin C supplementation reduces the incidence of postrace symptoms of upper-respiratory-tract infection in ultramarathon runners | PubMed https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/
[19] Vitamin C for preventing and treating the common cold | PubMed https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/