Grypa u dzieci – wirusy atakujące sezonowo
Grypę sezonową, czyli coroczne zachorowania przypadające na okres od listopada do marca, wywołują przede wszystkim wirusy grypy typu A – H1N1 i H3N2, a czasem też H1N2. Wirusy grypy typu B są odpowiedzialne za grypę w mniejszym stopniu. Wirus grypy typu C wywołuje sporadyczne zachorowania, które najczęściej przebiegają łagodnie.
Wirusy grypy typu A charakteryzują się dużą zmiennością antygenową, która powoduje, że każdego roku dostępne szczepionki na grypę musza być aktualizowane.
Oprócz grypy sezonowej, która pojawia się co roku, raz na kilkanaście lub kilkadziesiąt lat występuje grypa pandemiczna. Jest groźniejsza od grypy sezonowej, ponieważ wywołują ją nowe podtypy lub warianty wirusa typu A.
Jakie są przyczyny grypy u dziecka?
W sezonie epidemicznych wirusy grypy krążą wśród ludzi, szczerząc zakażenia. Dzieci są na nie szczególnie narażone. Im młodsze, tym mają mniej rozwinięty układ odpornościowy, więc gorzej radzą sobie ze zwalczaniem chorobotwórczych drobnoustrojów. A te odpowiedzialne za grypę działają wyjątkowo szybko. Przenoszą się drogą kropelkową i poprzez bezpośredni kontakt. Grypa u dzieci może zatem pojawić się nie tylko po spotkaniu z kimś chorym, lecz również za sprawą dotknięcia skażonych przedmiotów – klamek, zabawek. Obecne na nich patogeny łatwo przenoszą się ze skóry do wnętrza organizmu, zwłaszcza gdy dotknie się ręką okolicy ust, nosa, oczu.
Wirusy grypy wnikają do organizmu najczęściej przez górne drogi oddechowe. Wiążą się z komórkami układu oddechowego i namnażają w nich, co powoduje obrzęk i martwicę nabłonka tchawicy, oskrzeli i oskrzelików. To uruchamia reakcje odpornościowe – uwolnienie cytokin i powstanie stanu zapalnego. Pojawia się gorączka, bóle mięśni, stawów, suchy kaszel i inne objawy grypy.
Okres wylęgania, czyli czas od wniknięcia od organizmu wirusa grypy do wystąpienia pierwszych objawów, wynosi 1-4 dni. Przeważnie jednak trwa to 2 dni, podczas których dzieci już mogą zarażać grypą innych. Oczywiście nieświadomie – okres zakaźności grypy u dzieci zaczyna się na kilka dni przed ujawnieniem się choroby do nawet 10 dni po jej zakończeniu.
Objawy grypy u dzieci bywają nietypowe
Objawy grypy możemy kojarzyć z nagłą gorączką, dreszczami, osłabieniem, bólem mięśni, głowy i innymi dolegliwościami, z którymi przyszło nam się mierzyć podczas choroby. Choć są to typowe symptomy, dotyczą przede wszystkim dorosłych.
Grypa u dzieci wygląda inaczej i miewa bardzo różny przebieg. Niekiedy wywołuje łagodne objawy podobne do przeziębienia: gorączkę, katar, kaszel, ból gardła, osłabienie. W innym przypadku może przypominać grypę jelitową (zupełnie niezwiązaną z tą prawdziwą), która powoduje bóle brzucha, wymioty, biegunkę. Niemowlęta zakażone wirusem grypy mogą być apatyczne i przesypiać prawie całe dnie. Zdarza się też, że grypa u najmłodszych objawia się wyłącznie bezdechem.
Jak widać, spektrum objawów grypy u dzieci jest szerokie. Przebieg tej choroby może być bezobjawowy, łagodny, ciężki, powikłany, co zdarza się nie tylko u maluszków do tego predysponowanych (np. przez wcześniactwo, astmę czy inne przewlekłe choroby). Grypa u dzieci jest nieprzewidywalna, dlatego rodzice powinni szczególnie zadbać o profilaktykę zdrowia swoich pociech.
Dowiedz się więcej: Dlaczego warto zaszczepić się przeciw grypie właśnie teraz?
To jest wyrób medyczny.
Używaj go zgodnie z instrukcją używania lub etykietą.Grypa czy przeziębienie, jak rozpoznać, co dziecku dolega?
Grypa u dzieci może przynosić objawy przypominające inne choroby dróg oddechowych, chociaż nie tylko, zważywszy na wspomnianą wcześniej grypę jelitową (wirusowe zakażenie układu pokarmowego). Podobieństwo objawów utrudnia ustalenie, co dziecku dolega. Jak to sprawdzić?
Grypa czy przeziębienie u dziecka – objawy
W pierwszej kolejności na podstawie obserwacji pociechy. Jeśli zachorowała nagle, a pierwszym objawem była wysoka gorączką i osłabienie, można podejrzewać grypę. Gwałtowny początek odróżnia ją od zwykłego przeziębienia. W diagnostyce różnicowej grypy bierze się pod uwagę zakażenia:
- wirusami paragrypy – przynoszącymi zwykle u dzieci objawy nieżytu nosa tj. katar, przekrwienie błony śluzowej nosa, a także suchy, szorstki kaszel i ból gardła;
- rhinowirusami – najczęstszymi wirusami przeziębienia, wywołującymi niedrożność nosa, wodnisty katar, kaszel, ból głowy, podniesioną temperaturę ciała;
- adenowirusami – przynoszącymi objawy ze strony nosa i gardła, jak również oczu, układu pokarmowego i moczowego;
- syncytialnym wirusem oddechowym (RSV) – odpowiedzialnym za objawy przeziębienia, które u małych dzieci bardzo często rozwijają się w zapalenie oskrzelików i płuc;
- koronawirusem Sars-CoV-2 – wywołującymi chorobę covid-19, która u dzieci ma zwykle łagodny lub umiarkowany przebieg,
- bakteriami Mycoplasma pneumoniae – u dzieci poniżej 5. roku życia najczęściej wywołują zakażenia górnych dróg oddechowych, a u starszych nietypowe zapalenie płuc.
Ponadto uwzględnia się również astmę, przewlekłą obturacyjną chorobę płuc, mononukleozę zakaźną, ostre zakażenie HIV, ostrą białaczkę, malarię i babeszjozę.
Grypa czy przeziębienie u dziecka – testy
W gabinecie pediatrycznym grypę u dziecka najczęściej rozpoznaje się na podstawie wywiadu i objawów. Czasem jednak to nie wystarcza i trzeba rozszerzyć diagnostykę. Dzieje się tak zwłaszcza wtedy, gdy istnieje ryzyko ciężkiego przebiegu grypy lub choroba, mimo podjętego leczenia, się nasila. W takich sytuacjach lekarz może zlecić szybki test antygenowy (RIDT) albo wybrać dokładniejsze badanie RT-PCR. Oba wykonuje się poprzez pobranie wymazu z nosa i/lub gardła. Oba też mogą dać wyniki ujemnie dodatnie (przy czym szybkie testy na grypę RIDT mają niższą czułość niż RT-PCR).
Szybki antygenowy test na grypę (RIDT):
- wykrywa antygen wirusa grypy w materiale pobranym z nosa i gardła,
- pomaga rozróżnić zakażenie wirusem grypy A i B, a także innych patogenów jak np. Sars-CoV-2,
- wynik otrzymywany w przeciągu 30 minut,
- wynik ujemny nie wyklucza zakażenia, szczególnie jeśli wskazuje na nie obraz kliniczny i okres epidemiczny.
Molekularne testy na grypę (RT-PCR):
- wykrywa obecność materiału genetycznego wirusa grypy w materiale pobranym z nosa i gardła,
- pomaga rozróżnić rodzaj zakażenia (wirusy grypy, RSV, Sars-CoV-2 i in.), ale nie rozróżnia typu wirusa grypy A/B,
- wynik dostępny w przeciągu 24 godzin.
Grypa u dziecka – kiedy do lekarza?
Jeśli dziecko gorączkuje, jest osłabione, nie chce jeść, zawsze należy skonsultować się z lekarzem. W przypadku niemowląt wizytę pediatryczną trzeba umówić jak najszybciej, gdyż maluchy do 2. roku życia są szczególnie narażone na ciężki i powikłany przebieg grypy.
Grypa u dziecka – kiedy do szpitala?
Jeśli dziecko ma wysoką gorączką, przyspieszony oddech, zaburzenia oddychania, znaczne osłabienie – nie ma siły chodzić, poruszać rękami, zamiast do przychodni, trzeba od razu jechać do Szpitalnego Oddziału Ratunkowego (SOR).
To samo dotyczy dzieci z objawami odwodnienia – skąpomoczem (sucha pieluszka), zapadniętym ciemiączkiem, wzmożonym pragnieniem, zasinieniem skóry. Każde niepokojące objawy czy zachowanie dziecka powinno skłonić rodziców do pilnego skonsultowania się z lekarzem.
Grypa u dzieci – objawy alarmowe
Ze strony dróg oddechowych:
- ciężki, przyspieszony oddech,
- wysiłek oddechowy,
- duszność,
- sinica,
- krwioplucie.
Ze strony układu nerwowego:
- zaburzenia świadomości,
- utrata przytomności,
- nadmierna senność,
- drgawki gorączkowe,
- znaczne osłabienie,
- porażenie/niedowład.
Objawy odwodnienia:
- niska aktywność,
- zawroty głowy lub omdlenia podczas próby wstawania,
- nadmierna senność,
- zapadnięte ciemiączko,
- suchość w ustach,
- wzmożone pragnienie,
- skąpomocz.
Ile trwa grypa u dzieci?
Grypa u dziecka powinna minąć w przeciągu kilku dni (ok. 7.), podczas których objawy łagodnieją, a maluch odzyskuje siły. Jeśli jednak w trzeciej dobie choroby gorączka wciąż nie spada poniżej 38℃, może to oznaczać, że doszło do powikłań – np. zapalenia płuc, nadkażenia bakteryjnego, anginy paciorkowcowej. Szczególnej uwagi wymagają dzieci ze współistniejącymi chorobami przewlekłymi. Nasilenie ich objawów również zalicza się do powikłań grypy. W takich przypadkach należy szybko skonsultować się z lekarzem – w przychodni, a jeśli to niemożliwe – w szpitalu.
Chociaż grypa u dzieci przeważnie trwa tydzień, wywołane infekcją zmęczenie, osłabienie czy kaszel mogą utrzymywać się dłużej, nawet do 3-4 tygodni. Mimo iż to normalne, zawsze w razie wątpliwości warto odwiedzić lekarza, który zbada dziecko i potwierdzi, że wszystko jest w porządku, a np. martwiący nasz kaszel jest niegroźnym kaszlem poinfekcyjnym.
Leczenie grypy u dzieci, jak postępować podczas choroby?
Grypa, podobnie jak inne choroby wirusowe, ma charakter samoograniczający się. To oznacza, że najczęściej mija samoistnie w przeciągu kilku dni. Gorączka powinna ustąpić w przeciągu 3 dni, a pozostałe objawy po upływie tygodnia. W tym czasie zaleca się podawanie leków przeciwgorączkowych i przeciwbólowych z paracetamolem lub ibuprofenem, ale nie aspiryną.
Aspiryny, czyli kwasu acetylosalicylowego, nie podaje się dzieciom i młodzieży ze względu na ryzyko wystąpienia zespołu Reye’a.
Jeśli grypa u dziecka przebiega z uciążliwym kaszlem, lekarz może przepisać lek przeciwkaszlowy. Przy łagodniejszym kaszlu wystarczy podanie dziecku (powyżej 1. roku życia) łyżki miodu przed snem.
Do złagodzenia kataru warto zastosować inhalacje z soli izotonicznej lub hipertonicznej. Roztwory soli izotonicznej (0,9% NaCl), czyli dla przykładu ampułki Nebu-dose Isotonic, sprawdzą się przy lekkich objawach nieżytu nosa. Natomiast w przypadku obfitego kataru i blokady nosa lepiej wybrać roztwory soli hipertonicznej (>0,9% NaCl), jak Nebu-dose Baby.
Kiedy są wskazane leki przeciwwirusowe na grypę?
Grypa jest jedną z nielicznych chorób wirusowych, na która istnieją skuteczne leki przyczynowe – nie antybiotyki (!), lecz leki przeciwwirusowe. To podawany doustnie oseltamiwir i podawany wziewnie zanamiwir, które stosuje się wyłącznie w ściśle określonych przypadkach:
- gdy choruje osoba z grupy ryzyka ciężkiego i powikłanego przebiegu grypy, w tym dzieci poniżej 5. roku życia, a szczególnie w wieku 12-24 m-ce,
- gdy w przeciągu 72 godzin stan chorego nie poprawia się lub pogarsza.
Zgodnie z aktualnym schematem postępowania w pierwszej kolejności podaje się oseltamiwir. Jeśli jednak jest on niedostępny lub nieskuteczny (zakażenie szczepem wirusa grypy opornym na ten lek) wdraża się zanamiwir. Co ważne, leczenie przeciwwirusowe jest tym skuteczniejsze, im szybciej się je rozpocznie, dlatego w uzasadnionych sytuacjach można je rozpocząć, nie czekając na wynik testu na grypę.
Jak opiekować się dzieckiem chorym na grypę?
Szukając różnych metod wspomagających organizm dziecka w walce z grypą, warto sięgnąć po preparaty z miodem manuka. Badania in vitro potwierdziły jego silne właściwości przeciwwirusowe, w tym hamujące replikację wirusa grypy [1]. Dzieciom powyżej 3. roku życia można podać Mantusil, który zawiera certyfikowany miód manuka MGO 263+, a ponadto także wyciąg z kwiatostanu lipy, witaminę C i cynk. Synergiczne działanie tych składników pomaga złagodzić błony śluzowe gardła i wesprzeć układ odpornościowy.
W tym celu ważne jest również odpowiednie nawodnienie organizmu i odpoczynek. Dziecko chorujące na grypę powinno zostać w łóżku i regenerować siły. Warto podawać mu dużo płynów, nie tylko wody, soków i herbat, lecz również pożywnych zup. Dobrze też zadbać o odpowiedni mikroklimat – regularne wietrzenie, nawilżanie powietrza, ustawienie optymalnej temperatury pokojowej (18-22℃).
Na koniec najważniejsze. Grypa jest chorobą zakaźną, którą bardzo łatwo złapać i to nie raz. Należy przed tym chronić wszystkich domowników, zwłaszcza jeśli są wśród nich niemowlęta, kobiety w ciąży, osoby starsze i przewlekle chore. Najprościej to zrobić izolując chorego w osobnym pomieszczeniu do czasu ustąpienia objawów, a nawet dzień dłużej. Warto też stosować maseczki ochronne i ściśle przestrzegać zasad higieny. W dłuższej perspektywie wskazane są coroczne szczepienia ochronne.
Domowe sposoby na grypę u dzieci
Jest wiele domowych sposobów na grypę dla dzieci, o które możemy zapytać mamę lub babcię. Wiele z tych metod ma nieprzebadaną skuteczność – nie wiadomo więc, w jakim stopniu i czy w ogóle pomagają pokonać chorobę. Jedno jest pewne – wypicie ciepłego mleka z miodem czy herbaty imbirowej, podanych przez troskliwego rodzica, działa na dziecko kojąco, może poprawić nastrój i ogólne samopoczucie, co nie jest bez znaczenia podczas walki z infekcją.
Jak zapobiegać grypie u dzieci?
Najlepszym sposobem profilaktyki grypy są szczepienia ochronne, ale nie bez znaczenia jest także przestrzeganie zasad bezpieczeństwa i higieny osobistej.
Szczepienia na grypę dla dzieci
Szczepienia na grypę dla dzieci są refundowane w 50%. Ze szczepienia mogą skorzystać dzieci już od 6. miesiąca życia. To najskuteczniejszy sposób, aby zapobiec ciężkiemu przebiegowi grypy. W tym miejscu trzeba podkreślić, że szczepienia nie chronią w 100% przed zachorowaniem, ale pozwalają przejść je łagodniej, bez powikłań.
Na szczepienie zgłaszają się dzieci zdrowe, bez objawów infekcji. Po szczepieniu odporność na wirusy grypy rozwija się przez 2-3 tygodnie, a utrzymuje do 12 miesięcy.
Inne sposoby profilaktyki grypy u dzieci
Oprócz szczepień ochronnych ważną rolę w profilaktyce grypy mają środki ochrony osobistej, dotyczące higieny. Warto więc dbać o to, aby dzieci często i dokładnie myły ręce wodą z mydłem, zwłaszcza po przyjściu do domu, po skorzystaniu z toalety i przed posiłkami. W miarę możliwości nie zabierajmy dzieci w miejsca zatłoczone, a jeśli to konieczne, załóżmy im i sobie maseczki ochronne. Dbajmy też o to, aby dzieci prowadziły zdrowy tryb życia. Zbilansowana dieta i odpowiednia ilość ruchu to podstawa zdrowia – pamiętajmy, odporność nie bierze się znikąd.
Może zainteresować Cię również: Dieta podczas infekcji – jak wspomóc powrót do zdrowia?
[1] Watanabe K, Rahmasar R, Matsunaga A i wsp. Anti-influenza viral effects of honey in vitro: potent high activity of manuka honey. Arch Med Res. 2014;45(5):359-65
E. Kuchar i wsp., Grypa [w:] Interna Szczeklika. Mały Podręcznik 2019/20, Medycyna Praktyczna, Kraków 2019
E. Talarek, Grypa [w:] Pediatria, red. W. Kawalec, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2013
infografika: szczepienia-przeciw-grypie-refundacja-scaled.jpg (2560×2560) (pzh.gov.pl)