Otyłość u dzieci – czy to duży problem?
Coraz częstsze występowanie otyłości u dzieci (do 18 roku życia) staje się jednym z głównych wyzwań zdrowia publicznego. Zgodnie z danymi WHO, w 2016 roku około 41 milionów dzieci poniżej 5 roku życia zmagało się z nadwagą lub otyłością. Z przeglądu systematycznego z 2019 roku wynika, że w Europie otyłość występuje u 17,9% dzieci w wieku od 2 do 7 lat. Z kolei polskie badanie wieloośrodkowe wykazało, że w grupie dzieci w wieku 7-9 lat nadmierna masa ciała dotyczy 15% chłopców i 15,8% dziewcząt, przy czym otyłych jest 3,6% chłopców i 3,7% dziewcząt. Problem nadwagi i otyłości w znaczącym stopniu dotyka również starszych dzieci, a nadmierna masa ciała w wieku przedszkolnym i wczesnoszkolnym stanowią istotny czynnik ryzyka wystąpienia otyłości w okresie dojrzewania.
Skąd się bierze otyłość u dzieci?
Otyłość u dzieci jest najczęściej wynikiem zakłócenia równowagi między spożyciem a wydatkowaniem energii, czyli zaburzonej homeostazy energetycznej organizmu. Proces ten zwykle rozwija się stopniowo i może trwać przez długi czas. Kluczową rolę odgrywają tu zarówno predyspozycje genetyczne, jak i czynniki epigenetyczne, które wpływają na sposób, w jaki geny są aktywowane lub wyciszane. Mimo że geny mogą odgrywać istotną rolę, w większości przypadków nie są one wyłącznym winowajcą. Tylko około 5% przypadków otyłości wynika bezpośrednio z uwarunkowań genetycznych. Co więcej, mutacja receptora melanokortyny 4 (MC4R), związana z zaburzeniami łaknienia i regulacją masy ciała, występuje jedynie u około 4% dzieci z otyłością diagnozowaną we wczesnym dzieciństwie. W większości przypadków głównym źródłem problemu są jednak czynniki środowiskowe, takie jak nadmierna kaloryczność diety i brak aktywności fizycznej.
Do innych kluczowych czynników środowiskowych należą także warunki wewnątrzmaciczne, sposób karmienia w niemowlęctwie, nawyki żywieniowe oraz poziom aktywności fizycznej dziecka i jego rodziny. Otyłość rodziców znacząco zwiększa ryzyko wystąpienia otyłości u dziecka – jeśli rodzice zmagają się z nadmierną masą ciała, ryzyko u potomstwa może wynosić aż 70%, natomiast gdy oboje są szczupli, spada do zaledwie 10%. Nieprawidłowe nawyki żywieniowe w rodzinie, takie jak nadmierne spożycie tłuszczów, mogą również zwiększać ryzyko nadwagi u dzieci. Co istotne, rodzice zmagający się z otyłością często nie dostrzegają problemu u swoich dzieci, co opóźnia konieczne interwencje. Okres dzieciństwa, szczególnie między 3. a 11. rokiem życia, jest kluczowym momentem w rozwoju otyłości – dzieci, które już w tym wieku mają nadwagę, często zmagają się z tym problemem również w dorosłości. Wczesne rozpoznanie i zmiana stylu życia są zatem kluczowe dla zapobiegania przewlekłym chorobom w przyszłości.
Dieta, a właściwie zmiana nawyków żywieniowych u otyłego dziecka
Podczas wprowadzania zmian żywieniowych u dzieci i młodzieży do 18 roku życia kluczowe jest unikanie określenia „dieta”, które może być źle odbierane i demotywujące. Zamiast tego, nacisk kładzie się na stopniową i trwałą zmianę nawyków żywieniowych. Co ważne, zmiany powinny dotyczyć całej rodziny.
Proces ten rozpoczyna się od określenia dziennego zapotrzebowania energetycznego, a następnie wdrażania indywidualnie dostosowanej terapii żywieniowej. Zaleca się spożywanie posiłków o obniżonej wartości kalorycznej oraz wybieranie produktów i napojów o mniejszej zawartości energii przy zachowaniu podobnych walorów smakowych. Należy także unikać podjadania między posiłkami, zadbać o regularne jedzenie śniadań, eliminować wieczorne podjadanie oraz kontrolować ilość spożywanego jedzenia.
Warto również zasięgnąć porady wykwalifikowanego dietetyka, który pomoże ustalić indywidualny plan żywieniowy dostosowany do potrzeb dziecka i całej rodziny, zapewniając zdrową redukcję masy ciała oraz odpowiednią podaż niezbędnych składników odżywczych.
Podstawowe zalecenia żywieniowe dla dzieci z nadmierną masą ciała
W codziennym jadłospisie dzieci z nadwagą lub otyłością kluczowe jest opieranie się na zasadach zdrowego odżywiania się. Zaleca wprowadzenie pięciu regularnych posiłków, spożywanych najlepiej co 3–4 godziny.
Pierwszy posiłek, czyli śniadanie, powinno być jedzone najpóźniej pół godziny po przebudzeniu, natomiast kolacja – około trzy godziny przed snem. Posiłki powinny być różnorodne i smaczne, zawierając lekkostrawne białka, węglowodany złożone oraz zdrowe tłuszcze.
W diecie należy uwzględnić około 500 gramów warzyw i 200-300 gramów owoców dziennie. Warzywa, ze względu na niższą zawartość cukru, nie powinny być zastępowane owocami. Zaleca się, aby większość warzyw była spożywana na surowo, na przykład w formie kolorowych i atrakcyjnych sałatek. W przypadku dzieci niechętnie spożywających warzywa, dobrą alternatywą mogą być zupy kremy, wzbogacane np. prażonymi pestkami dyni lub słonecznika. Owoce mogą stanowić część drugiego śniadania w szkole lub być podawane jako sałatki z dodatkiem naturalnych przetworów mlecznych o obniżonej zawartości tłuszczu (najlepiej do 2%).
Obiad powinien składać się z niskotłuszczowego mięsa przygotowywanego w zdrowy sposób, np. duszonego, pieczonego w folii lub gotowanego na parze. Należy ograniczyć smażenie na tłuszczu i preferować grillowanie na suchej patelni lub w piekarniku. Dwa razy w tygodniu warto serwować świeżą rybę, np. duszoną lub grillowaną, unikając przetworzonych produktów, takich jak paluszki rybne. W diecie dziecka nadmierną masą ciała ważne jest również podawanie posiłków na mniejszych talerzach i unikanie dokładek, co pomaga kontrolować ilość spożywanych kalorii.
Aktywność fizyczna – nieodłączny element leczenia otyłości u dzieci
Zmiana nawyków żywieniowych u dzieci z nadmierną masą ciała musi iść w parze z aktywnością fizyczną, która powinna być dostosowana do indywidualnych możliwości dziecka. Zaleca się wybór form ruchu, które są przyjemne i nie sprawiają trudności, takie jak szybki marsz, jazda na rowerze, pływanie czy ćwiczenia w wodzie. Poza tym należy zwiększać codzienną aktywność poprzez proste formy ruchu, np. spacerowanie czy zabawy na świeżym powietrzu. Badania wskazują bowiem, że połączenie zdrowych nawyków żywieniowych i regularnej aktywności fizycznej przynosi najlepsze efekty w redukcji nadmiernej masy ciała.
Wspomaga prawidłowy pasaż jelitowy, dzięki zawartości składnika pochodzenia roślinnego – manny z jes...
Wspomaga prawidłowy pasaż jelitowy, dzięki zawartości składnika pochodzenia roślinnego – manny z jes...
Wspiera prawidłowe funkcjonowanie układu odpornościowego.
Na wzmocnienie odporności. Uzupełnia codzienną dietę w starannie dobrane, naturalne składniki, takie...
Wspiera pamięć i koncentrację, usprawnia procesy uczenia się.
Naturalne składniki wspomagające pracę układu odpornościowego.
Naturalne składniki wspomagające pracę układu odpornościowego.
Pierwszy preparat z fukoidanem, który wspomaga pracę zatok.
Spray usuwający złogi woskowiny usznej.
W okresie przejściowego osłabienia, do regeneracji po infekcjach.
Woda morska z ektoiną. Ochrona przed wnikaniem wirusów.
Bibliografia:
- Biro, F., & Wien, M. (2010). Childhood obesity and adult morbidities. Am. J. Clin. Nutr., 91(5), 1499–1505.
- World Health Organization (WHO). (2016). Consideration of the evidence on childhood obesity for the Commission on Ending Childhood Obesity: report on the ad hoc working group on science and evidence on ending childhood obesity. Geneva, Switzerland.
- Garrido-Miguel, M., Oliveira, A., Cavero-Redondo, I., et al. (2019). Prevalence of Overweight and Obesity among European Preschool Children: A Systematic Review and Meta-Regression by Food Group Consumption. Nutrients, 11(7), 1698.
- Bieńkowski, P., Szulc, A., Paszkowski, T., & Olszanecka-Glinianowicz, M. (2018). Leczenie nadwagi i otyłości – kto, kiedy i jak? Interdyscyplinarne stanowisko Zespołu Ekspertów. Nutr. Obes. Metab. Surg., 5(1), 1–11.
- Łuszczki, E., Dereń, K., Sobek, G., & Mazur, A. (2015). Żywienie dzieci i młodzieży po operacjach bariatrycznych. Standardy Medyczne/Pediatria, 12, 698–706.