Atopowe zapalenie skóry – co trzeba wiedzieć o tym schorzeniu?
Atopowe zapalenie skóry to schorzenie, które nie ma jednej, konkretnej przyczyny odpowiadającej za pojawienie się objawów klinicznych. Na patogenezę AZS składają się zarówno czynniki genetyczne, immunologiczne jak i środowiskowe. W przebiegu atopowego zapalenia skóry dużą rolę odgrywają także czynniki zewnętrzne, takie jak narażenie na zmieniające się warunki atmosferyczne, stres, czynniki emocjonalne czy nawet przechodzenie infekcji. Każda z tych składowych może zaostrzyć przebieg choroby.
Istotą tego schorzenia jest defekt bariery naskórkowej. Sprawia on, że skórę pacjenta możemy obrazowo porównać do nieszczelnego muru, przez który w jej głąb mogą wnikać alergeny i patogeny, powodujące nadkażenia bakteryjne zmian skórnych.
Celem stosowania emolientów jest między innymi uzupełnienie w barierze naskórkowej tych elementów, których jej brakuje. Stosowanie odpowiednich preparatów dermokosmetycznych pozwala na poprawę szczelności bariery naskórkowej, a tym samym na zmniejszenie dolegliwości skórnych oraz zmniejszenie częstości nawrotów choroby.
Atopowe zapalenie skóry – objawy kliniczne
Atopowe zapalenie skóry cechuje się obecnością wykwitów skórnych o charakterze rumieniowo-złuszczającym, zlokalizowanych u młodzieży i u osób dorosłych najczęściej w okolicach zgięć stawowych, czyli w dołach podkolanowych, w dołach łokciowych, w okolicach nadgarstków, ale także na twarzy i na skórze tułowia.
U niemowląt i młodszych dzieci zmiany skórne częściej lokalizuje się na skórze twarzy i również mają charakter rumieniowo-złuszczający, a często także rumieniowo-wysiękowy. Typowo zajęte są okolice brody i policzki, które w słownictwie dermatologicznym opisywane są jako “policzki polakierowane”. Zmianom skórnym towarzyszy silny świąd, który upośledza codzienne funkcjonowanie i często prowadzi także do pogorszenia koncentracji oraz problemów ze snem.
Na skutek przewlekłego stanu zapalnego skóra pacjenta jest pogrubiała i zaczyna wyglądać tak, jakby była oglądana przez szkło powiększające. Taki stan nazywamy w dermatologii nadmiernym poletkowaniem.
Balsam na atopowe zapalenie skóry
Emolienty stanowią podstawę terapii atopowego zapalenia skóry i nie ma leczenia tej choroby bez ich obecności. Emolienty są specjalnymi produktami dermokosmetycznymi, które stosowane są powszechnie w leczeniu, jak i wspomaganiu terapii wielu schorzeń dermatologicznych. Możemy podzielić je na kilka grup, przede wszystkim pod względem składników aktywnych, jakie zawierają te produkty. Balsamy emolientowe dostępne aktualnie w aptekach zawierają kilka substancji aktywnych, które wspierają skórę pacjentów.
Emolienty pierwszej generacji
Te emolienty cechują się głównie właściwościami okluzyjnymi. Co to oznacza? Celem okluzyjnego emolientu jest ograniczenie ucieczki wody z naskórka na drodze tworzenia na powierzchni skóry swojego rodzaju płaszcza. Taki nieprzepuszczalny płaszcz ogranicza parowanie wody i tym samym zwiększa nawilżenie skóry. Woda, która nie ulega wyparowaniu, ulega wchłonięciu przez komórki naskórka warstwy rogowej (czyli przez korneocyty), co zwiększa ich objętość, a tym samym pozwala na zmniejszenie przestrzeni międzykomórkowych i uszczelnienie bariery naskórkowej.
Do substancji okluzyjnych zaliczamy między innymi:
● wazelinę,
● parafinę,
● alkohole tłuszczowe na przykład stearylowy, czy lanolinowy,
● glikol propylenowy,
● sterole, woski,
● estry woskowe takie jak lanolina (substancja ta jednak nie jest dobrze tolerowana przez pacjentów z atopią).
Emolienty drugiej generacji
Emolienty drugiej generacji zawierają składniki nazywane humektantami. Humektanty to substancje, które mają zdolność do wiązania cząsteczek wody, dzięki czemu zwiększają nawilżenie skóry. Można więc powiedzieć, że humektanty cechują się właściwościami higroskopijnymi co sprawia, że mają nieco inny mechanizm działania, w porównaniu z wyżej opisywanymi emolientami pierwszej generacji.
Do substancji, będących humektantami należą między innymi:
● mocznik – w niskich stężeniach mocznik cechuje się dobrymi właściwościami nawilżającymi, zaś w wyższych – przede wszystkim złuszczającymi i wygładzającymi,
● gliceryna,
● sorbitol,
● kwas hialuronowy,
● hydroksykwasy,
● mleczany,
● kwas mlekowy.
prosto z natury
Balsam z ektoiną do stosowania już od 1. dnia życia. Dla skóry wrażliwej, suchej i atopowej.
Krem z ektoiną do stosowania już od 1. miesiąca życia.
Idealny sposób na pielęgnacje ust poza domem.
O działaniu nawilżającym i ochronnym
Emolienty trzeciej generacji
Substancje należące do tej grupy mają jeszcze inny mechanizm działania, który polega na wpływaniu na proces dojrzewania i różnicowanie się komórek naskórka. Substancje znajdujące się w emolientach trzeciej generacji zastępują także naturalne lipidy, przez co pozwalają na wypełnianie przestrzeni międzykomórkowych. Dzięki temu wspierają szczelność bariery naskórkowej i tym samym zmniejszają ryzyko zaostrzeń atopowego zapalenia skóry.
O jakich substancjach mowa? Należy tutaj wymienić przede wszystkim:
● ceramidy,
● nienasycone kwasy tłuszczowe omega-3 i omega-6,
● skwaleny,
● fosfolipidy,
● sterole.
Emolienty plus – nowa generacja emolientów
Od jakiegoś czasu w literaturze dermatologicznej pojawia się odrębne określenie na nową grupę emolientów. Mowa tutaj o tak zwanych emolientach plus, które cechują się tym, że oprócz klasycznych substancji o działaniu nawilżającym (wymienionych w poprzednich akapitach), zawierają także związki chemiczne, nadające tym produktom dodatkowe, cenne właściwości.
Emolienty plus (w zależności od konkretnego składnika) mogą cechować się działaniem:
● przeciwzapalnym,
● przeciwświądowym,
● regulującym mikrobiom skóry,
● immunomodulującym – a więc wpływającym na komórki odpornościowe, znajdujące się w skórze.
Substancje, jakie znajdziemy w emolientach plus, to przede wszystkim:
● ektoina,
● flawonoidy,
● saponiny, ryboflawina,
● lizaty bakteryjne,
● pochodne mentolu.
Ektoina w dermokosmetykach na atopowe zapalenie skóry
Ciekawą substancją, jaką możemy znaleźć w emolientach plus jest ektoina, naturalnie występująca w komórkach bakterii ekstremofilnych, a więc bakterii zdolnych do przeżycia w skrajnych warunkach środowiskowych (na przykład przy narażeniu na bardzo niską lub bardzo wysoką temperaturę, czy przy dużej ekspozycji na promieniowanie UV).
Ektoina dzięki swoim właściwościom pełni rolę ochronną i zmniejsza skutki narażenia skóry na zmieniające się warunki atmosferyczne. Co więcej, substancja ta ma też działanie nawilżające, ponieważ podobnie jak humektanty może wiązać cząsteczki wody. Ektoina ma również udowodnione działanie przeciwzapalne, co jest szczególnie przydatne w terapii atopowego zapalenia skóry. Ponadto, substancja ta chroni przed skutkami narażenia na promieniowanie ultrafioletowe, przez co zmniejsza natężenie powstawania wolnych rodników tlenowych, a tym samym stres oksydacyjny w obrębie skóry.
Kosmetyki do mycia na atopowe zapalenie skóry
Rodzice często zastanawiają się, czym myć skórę dziecka z atopowym zapaleniem skóry. O czym warto pamiętać w tej sytuacji? Po pierwsze, warto wybierać produkty o pH (odczynie) zbliżonym do pH skóry – a więc najlepiej ok. 5,5. Nie powinno się stosować do mycia mydeł, ponieważ działają one jak detergenty i uszkadzają barierę naskórkową, niekorzystnie wpływając między innymi na lipidy naskórka.
Produkty do mycia skóry z atopowym zapaleniem powinny być dermokosmetykami, nie powinny zawierać substancji drażniących, w tym siarczanów. Kąpiele muszą być krótkie, a woda nie powinna być gorąca (optymalnie 27-30 stopni Celsjusza). Podczas wycierania skóry dziecka, należy unikać nadmiernego tarcia skóry. Bardzo dobrym działaniem jest nakładanie emolientów od razu po kąpieli, najlepiej na jeszcze lekko wilgotną skórę. Pozwala to na lepsze nawilżenie skóry po kąpieli i zapobiega wysychaniu naskórka.
Podsumowując, emolienty to podstawowe produkty stosowane w przebiegu atopowego zapalenia skóry. Jak pokazują badania naukowe, emolienty stosowane od 1. dnia życia pozwalają na zmniejszenie ryzyka wystąpienia atopowego zapalenia skóry u tych dzieci, które obciążone są dodatnim wywiadem atopowym (czyli, gdy ktoś w najbliższej rodzinie dziecka choruje na choroby atopowe: AZS, astma alergiczna, alergiczny nieżyt nosa). Warto o tym pamiętać i wprowadzić te produkty do regularnego stosowania.
To jest wyrób medyczny.
Używaj go zgodnie z instrukcją używania lub etykietą.Bibliografia:
1. M. Michalska-Jakubus, D. Krasowska, Postępowanie profilaktyczno-lecznicze w atopowym zapaleniu skóry, Standardy Medyczne – Pediatria 2013; 10: 425-432,
2. R. Nowicki i inni, Atopowe zapalenie skóry. Interdyscyplinarne rekomendacje
3. diagnostyczno-terapeutyczne Polskiego Towarzystwa Dermatologicznego, Dermatol Rev/Przegl Dermatol 2019, 106, 354–371,
4. L. Rudnicka i inni, Współczesna Dermatologia, PZWL, Warszawa 2022,
5. J. L. Bolognia i inni, Fourth Edition Dermatologia, Medipage, Warszawa 2022,
6. J. Sroka-Tomaszewska i inni, Emolienty plus – czy to tylko moda na „plus”?, Dermatologia po Dyplomie, 2023/06.