Skąd się bierze nieśmiałość?
Nieśmiałość jest dość powszechna. Według Philipa G. Zimbardo aż 80% osób doświadcza nieśmiałości w pewnych okolicznościach życia, 12% odczuwa nieśmiałość każdego dnia, a 2% przebadanych osób uważa siebie za osoby „chronicznie nieśmiałe”. Według jednej z definicji zaproponowanej w 1901 roku przez Paula Hartenberga nieśmiałość to skłonność do odczuwania niepokoju w warunkach charakteryzujących się obecnością innych osób.
Nieśmiałość to poczucie skrępowania przy innych, obawa przed oceną, to lęk przed tym, jak zostaniemy odebrani przez innych, a także trudność z nawiązaniem i prowadzeniem rozmowy. W skrajnych wypadkach to bardzo silny lęk przed jakimikolwiek kontaktami z innymi osobami i ostry zespół reakcji nerwicowych np. silnego bólu brzucha, niepokoju, odczuwania kołatania serca, czy bólu głowy, ataku paniki w sytuacji społecznej.
Przeczytaj także: Wpływ muzyki klasycznej na dzieci
Dziecko, które jest nieśmiałe zazwyczaj myśli o sobie, że jest nie dość dobre, gorsze od innych, że nie ma nic ciekawego do zaoferowania grupie rówieśniczej. Obawia się oceny i odrzucenia przez grupę, co powoduje rzadszy kontakt z innymi osobami. Tym samym nie trenuje nawiązywania i podtrzymywania relacji, a to powoduje, że objawy nieśmiałości się nasilają.
Dziecko wycofuje się z kontaktów towarzyskich, a kiedy znajdzie się w grupie, jest bierne i nie podejmuje aktywnego nawiązywania relacji z innymi. Odczuwa lęk, a w głowie młodego człowieka pojawiają się myśli na temat tego, że nie wie, o co zapytać, co powiedzieć, a jeśli już coś powie, spotka się to z dezaprobatą np. „nikt mnie nie polubi, a jak się odezwę wszyscy, będą się śmiać”. Negatywne myślenie o sobie, powoduje lęk, a to przyczynia się do ucieczki z sytuacji społecznej.
Przyczyny nieśmiałości to kompilacja wrodzonych tendencji do unikania kontaktów towarzyskich oraz wpływu środowisk, w jakich wychowuje się dziecko. Ogromne znaczenie ma nastawienie rodziców do dziecka. Dużą wagę mają, również szkoła i tendencja nauczycieli do krytykowania oraz wytykania błędów, a także środowisko rówieśnicze, które może odrzucać dziecko.
Zbyt surowy styl wychowania, trudności z poradzeniem sobie z własnymi emocjami oraz nadmierne wymagania rodziców wobec dziecka, mogą skutkować rozwinięciem się nieśmiałości. Wysokie standardy rodziców powodują, że dziecko czuje ogromną presję, a często nie umie jej sprostać, czuje się przez to gorsze i słabsze. A to rzutuje na jego samoocenę, która jest dość niska, czyli raczej nie lubi siebie i nie widzi swoich mocnych stron.
Postawa chroniąca, którą przyjmuje część rodziców, również może przyczynić się do wykształcenia nieśmiałości. Brak stawianych wyzwań, spełnianie wszystkich zachcianek i pomysłów dziecka, ograniczanie samodzielności i ponoszenia konsekwencji własnych czynów, również nie sprzyja rozwinięciu niezależności i pewności siebie, które są potrzebne w kontaktach z rówieśnikami i światem zewnętrznym.
Najlepszy w wychowaniu jest balans między stawianiem wymagań a wsparciem. Zachęcanie dziecka do próbowania własnych sił w różnych aktywnościach, a jednocześnie tworzenie atmosfery zrozumienia i ciepła, sprzyja dziecięcym eksperymentom, samodzielności i poznawaniu własnego potencjału. Co przekłada się na pozytywną samoocenę własnej osoby i brak lub mniejszy lęk w kontaktach interpersonalnych.
Jak wygląda nieśmiałość u dzieci?
Nieśmiałość przejawia się zazwyczaj:
- wycofaniem z kontaktów towarzyskich całkowicie lub w dużych grupach,
- odczuwaniem przez dziecko lęku, kiedy ma poznać nowe osoby lub znajduje się w nowej dla siebie sytuacji,
- częstym przeżywaniem wstydu, zakłopotania, skrępowania w sytuacjach społecznych, co niesie ze sobą duży dyskomfort,
- może się pojawić apatia, tendencja do skrytości, bardzo duża wrażliwość,
- częstym obwinianiem siebie o różne rzeczy, stawianiem sobie bardzo wysokich wymagań,
- Inne oznaki nieśmiałości:
- bywa, że osoba, która doświadcza nieśmiałości obsesyjnie myśli o swoim zachowaniu, tym, co powiedziała, zrobiła, roztrząsa najmniejsze niuanse sytuacji, co powoduje, że bardzo trudno jej się skupić na działaniu, wykonaniu zadań czy odpoczynku i przyjemnościach,
- w szkole uczeń często nie przejawia inicjatywy, nie zgłasza się do odpowiedzi, nie prezentuje swojej wiedzy na forum, nie chce uczestniczyć w apelach/ akademiach/ występach przed publicznością,
- dziecko jest raczej spokojne, wyciszone, często przyjmują rolę obserwatora, w konfliktach nie potrafią bronić własnego zdania lub zawalczyć o swoją rację,
- rezygnuje z wydarzeń, aktywności, które wydają mu się ciekawe, ale obawa i lęk przed oceną i odrzuceniem przez innych są silniejsze, traci przez to wiele możliwości i doświadczeń,
- dzieci przejawiające nieśmiałość mogą czuć się samotne, ponieważ zależy im na kontaktach z innymi osobami, jednak nie wiedzą jak je nawiązać,
- osoba nieśmiała bywa postrzegana przez pryzmat swojego wycofania z kontaktów międzyludzkich, inni nie widzą jej potencjału, mocnych stron, unikalnych umiejętności.
Jak skutecznie pomóc dziecku przezwyciężyć nieśmiałość?
Wsparcie dzieci doświadczających nieśmiałości jest bardzo ważne, ponieważ ta cecha może bardzo negatywnie wpłynąć na ich życie, pozbawić wielu fantastycznych doświadczeń, poczucia przynależności do grupy, bezpieczeństwa czy nauczenia się asertywnej odmowy i nawiązania głębokich przyjaźni.
Kluczem do pracy z nieśmiałością jest wzmocnienie poczucia własnej wartości dziecka, umożliwienie mu poznania własnych mocnych stron, dostrzeżenia potencjału i pomoc w uświadomieniu mu jego zasobów. Drugim krokiem jest przetestowanie tego w praktyce, czyli doświadczenie poczucia sukcesu przez dziecko.
Wzmocnienie pozytywnego obrazu dziecka poprzez stwarzanie mu możliwości do eksperymentów w bezpiecznym otoczeniu oraz stopniowe podnoszenie trudności doświadczeń, może pomóc dziecku zobaczyć, jak wiele potrafi i w ilu aktywnościach jest dobre.
Porozmawiaj z dzieckiem i zastanówcie się, jakie aktywności sprawią mu radość, co chciałby zrobić, w jakiej konkurencji sportowej czy aktywności chciałaby się sprawdzić. Opowiedz dziecku, że to jest eksperyment, że nie musi być najlepsze, że chodzi o przyjemność, dobrą zabawę i sprawdzenie, czy lubi daną aktywność.
Kolejnym krokiem w przezwyciężaniu nieśmiałości jest stopniowa ekspozycja na kontakty z innymi osobami. Dobrym pomysłem będzie zabawa z dziećmi przyjaciół, spotkanie w małej grupie czy zapisanie dziecka na kameralne zajęcia. Poznawanie nowych osób, poczucie sukcesu i doświadczanie pozytywnych emocji ze strony inny, pokazuje dziecku, że jest lubiane i akceptowane, dzięki temu ono samo zaczyna spostrzegać siebie w lepszym świetle.
Ważne jest, aby nie podkreślać nieśmiałości dziecka w kontaktach z innymi. Nie mów „on jest nieśmiały, nie będzie się odzywał”, „ona nie chce się bawić, bo jest nieśmiała”, zamiast tego powiedz, że Twoje dziecko potrzebuje trochę czasu, jak poczuje się komfortowo, to będzie rozmawiało i bawiło się z innymi osobami. Wspieraj dziecko, nigdy go nie wyśmiewaj i nie zmuszaj na siłę do zabawy, czy interakcji z dziećmi, czy dorosłymi.
Zwracaj uwagę dziecka na to, co rozbiło, jakie cechy i umiejętności mu w tym pomogły. Zachęcaj je, aby samo wyciągało wnioski z danej sytuacji – zachęcaj je do zadawania sobie pytań „Co mogłoby zrobić lepiej?, Co zadziałało?, Co można zmienić?”. Dzięki temu dziecko odzyskuje sprawstwo, ma poczucie, że dane zachowania można modyfikować, a ono ma wpływ na to, co robi i jak o sobie myśli.
Wzmacniaj i doceniaj wszystkie zachowania, gdzie dziecko nawiązuje relacje z rówieśnikami, samo inicjuje daną aktywność lub wykazuje się swoimi mocnymi stronami. Im więcej akceptacji, uznania i docenienia ze strony rodziców, tym łatwiej dziecku powtarzać dane zachowanie.
Nieśmiałość da się przezwyciężyć, wspólne stawienie jej czoła powoduje, że dziecko czuje, że ma w osobie rodzica silnego sprzymierzeńca. Dzięki rozmowom, wsparciu, docenianiu zaangażowania, stopniowemu proponowaniu wspólnych aktywności z innymi osobami, angażującym zajęciom dodatkowym, dziecko będzie mogło odkrywać swój potencjał, radość z relacji przyjacielskich i poczucie, że nieśmiałość, to tylko chwilowa przypadłość, którą może zamienić w pewność siebie.
Może zainteresować Cię także: Jak wspierać zdrowie psychiczne dzieci?
Wrótniak J. Trudności ucznia nieśmiałego. Lubelski Rocznik Pedagogiczny, T. XXXVIII, z4- 2019, 143-154