Antybiotyk – co za substancja?
Pierwszy odkryty antybiotyk, czyli penicylina, to niebywała zasługa Alexandra Fleminga – naukowca, który zauważył, że rozwój pewnego rodzaju grzyba w obrębie płytki z bakteriami doprowadził do zahamowania ich wzrostu. To odkrycie zrewolucjonizowało medycynę i sprawiło, że wiele schorzeń potencjalnie śmiertelnych można w łatwy sposób opanować i wyleczyć.
Antybiotyki to substancje stosowane w leczeniu schorzeń bakteryjnych. Warto podkreślić, że antybiotyki nie działają na wirusy, dlatego stosowanie ich w infekcjach przeziębieniowych nie ma jakiegokolwiek sensu, ponieważ za takie schorzenia odpowiadają właśnie wirusy.
Antybiotyki mają działanie bakteriobójcze (potocznie mówiąc – są zdolne do zabijania bakterii) lub też bakteriostatyczne (czyli hamują ich wzrost). Należy podkreślić, że niektóre antybiotyki działają na pewne gatunki bakterii bakteriostatycznie, a jednocześnie na inne gatunki – bakteriobójczo.
Wyróżniamy kilka grup antybiotyków – możemy je podzielić między innymi ze względu na mechanizm działania, ale także zakres – czyli ze względu na to, na jak wiele grup bakterii działają.
Jak działają antybiotyki?
W tym akapicie dowiemy się, w jaki sposób antybiotyki powodują śmierć lub zahamowanie wzrostu bakterii. Wyróżniamy następujące mechanizmy działania antybiotyków:
● hamowanie produkcji białek ściany komórkowej i błon komórkowych bakterii – taki mechanizm działania wykazują między innymi wspomniane już penicyliny,
● hamowanie produkcji białek budujących komórkę bakterii – tak działa na przykład neomycyna, czy tetracykliny,
● uszkodzenie materiału genetycznego bakterii – tak oddziaływuje na bakterie między innymi ryfampicyna, stosowana na przykład w leczeniu gruźlicy.
To jest wyrób medyczny.
Używaj go zgodnie z instrukcją używania lub etykietą.Wskazania do stosowania antybiotyków
W jakich sytuacjach wskazane są antybiotyki? Konieczność ich podania pojawia się wtedy, gdy mamy do czynienia z infekcją bakteryjną. Do takich infekcji należy na przykład angina paciorkowcowa, która objawia się nagle, białymi nalotami na migdałkach, wysoką gorączką, dreszczami. W gabinetach lekarzy rodzinnych i lekarzy pediatrów dostępne są szybkie testy na paciorkowce, które wykrywają te bakterie w wymazie z gardła. Wykonanie takiego testu daje w wątpliwych sytuacjach pewność co do rozpoznania i pozwala spokojnie włączyć antybiotyk.
Antybiotyk konieczny jest również w takich sytuacjach klinicznych, jak bakteryjne zapalenie płuc, bakteryjne zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych czy zapalenie nerek.
O konieczności podania antybiotyku decyduje lekarz – antybiotyków bowiem nie można kupić bez recepty. Czasami oprócz objawów, w kierunku rozpoznania bakteryjnej infekcji, skłaniają lekarza badania dodatkowe, np. morfologia krwi obwodowej czy stężenie białka CRP. Podwyższenie liczby białych krwinek (czyli w medycznym mianownictwie leukocytoza), w tym neutrofili, skłania nas w kierunku rozpoznania choroby bakteryjnej, dlatego warto w sytuacjach niepewnych najlepiej wykonać podstawowe badania z krwi.
Antybiotyk na katar czy kaszel?
Należy w tym miejscu wyraźnie zaznaczyć, że ogromna większość (ponad 90%) przypadków infekcji dróg oddechowych wywoływana jest przez wirusy, do których należą przede wszystkim rynowirusy. To samo dotyczy przeziębienia, czyli wirusowego zapalenia nosogardła i zatok obocznych nosa – za te niezwykle częste infekcje odpowiadają wirusy, nie zaś bakterie. Z tego właśnie powodu stosowanie antybiotyków w przeziębieniu nie ma jakiegokolwiek medycznego uzasadnienia i nie przyśpieszy zdrowienia.
Warto też rozprawić się z pewnym przeziębieniowym mitem, który nadal jest powtarzany. Mianowicie, pojawienie się żółtawej, gęstej wydzieliny z nosa nie jest dowodem na istnienie infekcji bakteryjnej. Kolor kataru nie ma jakiegokolwiek znaczenia. Za zmianę barwy z przezroczystej na zielonkawą czy żółtą odpowiada pojawienie się w wydzielinie z nosa komórek układu odpornościowego, których celem jest walka z wirusami, odpowiedzialnymi za chorobę.
Ponadto kaszel, który pojawia się w związku z infekcją, również nie świadczy o infekcji bakteryjnej. Objaw ten bardzo często współtowarzyszy przeziębieniu i wynika w wielu przypadkach ze spływania wydzieliny po tylnej ścianie gardła, co działa drażniąco i powoduje odkrztuszanie. Nie każdy kaszel to zapalenie płuc, dlatego warto najpierw udać się do lekarza, który po zbadaniu pacjenta zadecyduje o dalszym postępowaniu.
Dlaczego nie należy nadużywać antybiotyków?
Największym zagrożeniem dla zdrowia populacji całego świata jest postępująca oporność bakterii na antybiotyki, co wynika właśnie z ich nadużywania.
Czym jest właściwe oporność na antybiotyk? Podanie antybiotyku bez wskazania daje bakteriom szansę na “nauczenie się” mechanizmu działania tego leku, co sprawia, że patogeny stają się na niego oporne. Zachodzą pewne zmiany w materiale genetycznym bakterii i w konsekwencji “nowa umiejętność” jest przekazywana kolejnym komórkom bakteryjnym i staje się cechą danego gatunku.
Oporność na antybiotyki jest bardzo poważnym zagrożeniem – Światowa Organizacja Zdrowia szacuje, że przez infekcje wywołane bakteriami opornymi na antybiotyki może umierać rocznie nawet 700 000 osób, a z roku na rok zgonów tych będzie przybywać. W 2050 roku może być ich już nawet 10 milionów rocznie – co oznacza, że przez infekcje wywołane przez oporne bakterie będzie umierać więcej osób, niż przez choroby nowotworowe. W doniesieniach ze świata medycyny możemy już teraz przeczytać na temat tak zwanych superbakterii, które są odporne na wszystkie znane nam antybiotyki. Należy mieć świadomość, że jest to bardzo duże zagrożenia dla zdrowia.
Niestety, Polska należy do czołówki krajów, w których antybiotyki są nadużywane – jak pokazują dane, nasz kraj plasuje się pod tym względem na siódmym miejscu wśród krajów OECD (jest to Organizacja Współpracy Gospodarczej i Rozwoju). Ciągle jednak podejmowane są różnego rodzaju inicjatywy, których celem jest edukacja nie tylko pacjentów, ale i lekarzy, co mamy nadzieję – jak najszybciej przełoży się na ograniczenie stosowania antybiotyków.
O czym warto pamiętać podczas stosowania antybiotyków?
Oczywiście, choroby bakteryjne to nadal wskazanie do stosowania antybiotyku, jednak należy pamiętać o pewnych zasadach, dzięki którym antybiotykoterapia będzie bezpieczna.
- Po pierwsze, jeżeli antybiotyk był zalecony na 7 czy 10 dni – nie przerywajmy leczenia, jeśli objawy ustąpią. Dlaczego? Przede wszystkim skrócenie antybiotykoterapii zwiększa szansę na zdobycie przez bakterie wspomnianej już oporności.
- Po drugie, mimo, że objawy i gorączka minęły, to przerwanie antybiotykoterapii może spowodować nawrót choroby.
Warto także pamiętać o stosowaniu probiotyków, które sprzyjają ochronie naszej mikroflory jelitowej, w mniejszym lub większym stopniu niszczonej przez antybiotykoterapię.
Ponadto, antybiotyki należy stosować w zalecanych przez lekarza odstępach czasowych – jeżeli przyjmujemy antybiotyk dwa razy na dobę, to dawkowanie wypada co 12 godzin, jeżeli zaś trzy razy na dobę – to należy go podawać co 8 godzin. Czas ten jest ważny ze względu na utrzymywanie odpowiedniego, terapeutycznego stężenia leku we krwi pacjenta. Nie można zapomnieć także o odpowiednim przechowywaniu leku. Niektóre antybiotyki należy przechowywać w lodówce. O sposób przechowywania warto zapytać na przykład farmaceutę lub dokładnie przeczytać ulotkę dołączoną do leku.
Nie można zaprzeczyć, że antybiotyki to ogromne osiągnięcie medycyny. Ich odkrycie pozwoliło na uratowanie wielu istnień. Jednak należy pamiętać, że tak jak w przypadku każdego innego leku – należy je stosować zgodnie ze wskazaniami i po konsultacji z lekarzem.
Naturalne składniki wspomagające pracę układu odpornościowego.
Naturalne składniki wspomagające pracę układu odpornościowego.
Wspiera prawidłowe funkcjonowanie układu odpornościowego.
Wspomaga naturalną odporność.
W okresie przejściowego osłabienia, do regeneracji po infekcjach.
Na wzmocnienie odporności. Uzupełnia codzienną dietę w starannie dobrane, naturalne składniki, takie...
Wspiera prawidłowe funkcjonowanie układu odpornościowego
- Narodowy Program Ochrony Antybiotyków – dostęp online. [antybiotyki.edu.pl],
- W. Kostowski, Z.S. Herman: Farmakologia. Podstawy farmakoterapii. Wydawnictwo Lekarskie PZWL, 2003,
- Interna Szczeklika – Podręcznik Chorób Wewnętrznych, wydanie 2019/2020, Medycyna Praktyczna, Kraków.