Płaska główka u niemowlaka – co to jest plagiocefalia?
Czaszka niemowlęcia jest bardzo miękka. Zbudowana jest z kilku płaskich kości, które połączone są tzw. szwami. Te szwy u niemowląt nie są jeszcze zrośnięte. Wynika to z przystosowania się dziecka do porodu siłami natury – głowa musi przedostać się przez kanał rodny bez uszczerbku na zdrowiu dziecka. W kolejnych tygodniach po porodzie następuje z kolei szybki wzrost mózgu dziecka (w pierwszych sześciu miesiącach życia dziecka podwaja on swoją objętość!), co również umożliwiają niezrośnięte szwy czaszkowe. Dlatego ucisk zewnętrzny na czaszkę małego dziecka może ją modelować, z czego mogą wynikać deformacje ułożeniowe.
Plagiocefalia (skośnogłowie) to deformacja ułożeniowa czaszki, wynikająca ze stałego nacisku na tył lub bok główki dziecka. Jako główną przyczynę jej powstawania wymienia się powtarzający się, stały zewnętrzny ucisk na jedną stronę szybko rosnącej czaszki dziecka, którego przyczyną jest w większości przypadków (88%) zawsze identyczna pozycja podczas snu. Na dziecko leżące na plecach oddziałuje siła grawitacji, w wyniku czego spłaszczeniu ulega czaszka, która w pierwszych miesiącach życia dziecka jest jeszcze bardzo plastyczna. Ta deformacja charakteryzuje się spłaszczeniem tyłogłowia po jednej stronie.
Mechanizm rozwoju plagiocefalii pozycyjnej przebiega następująco: część czaszki po jednej ze stron spłaszcza się, w konsekwencji naturalnym dla dziecka pod kątem grawitacyjnym jest układanie główki zgodnie ze spłaszczeniem, co powoduje pogłębianie się wady. Następuje wyrównawcza asymetria czaszki, a w następstwie tego główka dziecka przybiera kształt równoległoboku. Zmienia się położenie ucha, żuchwy i oczodołu, a wszystko to prowadzi do wystąpienia widocznej asymetrii twarzy niemowlęcia. Plagiocefalia w 77% przypadków obejmuje wypłaszczenie prawej strony głowy.
Deformacja ułożeniowa może jednak pojawić się jeszcze w życiu płodowym dziecka, a jej przyczyn należy szukać wśród czynników takich, jak ciąża mnoga, niewielka macica, duża masa urodzeniowa płodu, zespoły genetyczne, przedwczesny poród czy poród kleszczowy, polegający na wydobyciu główki dziecka z macicy za pomocą specjalnych kleszczy porodowych.
Plagiocefalia – jaki ma związek z zespołem nagłej śmierci łóżeczkowej (SIDS)?
Obecnie płaska główka u niemowlaka jako schorzenie występuje stosunkowo często. Wynika to ze zmiany zaleceń dla młodych rodziców, które jasno mówią, by układać dziecko do snu na plecach. Wszystko zaczęło zmieniać się w latach dziewięćdziesiątych XX wieku. Do 1990 roku, czyli jeszcze w okresie, w którym nie rekomendowano układania dzieci stale w tej samej pozycji, występowanie plagiocefalii było dużo rzadsze, obserwowano ją u 1/300 dzieci. Decyzja o zmianie zaleceń dotyczących sposobu układania najmłodszych dzieci do snu wynikała z bardzo dużego odsetka incydentów zespołu nagłej śmierci łóżeczkowej niemowląt (SIDS).
Nowe zalecenia mówiły o tym, że aby zapobiec zespołowi nagłej śmierci łóżeczkowej niemowląt, należy układać je do snu wyłącznie na plecach. Dzieci nie mogąc jeszcze samodzielnie obrócić się w łóżeczku są wówczas mniej narażone na SIDS. Od 1992 roku, kiedy to American Academy of Pediatrics (AAP) rozpoczęło kampanię “Back to Sleep” do roku 2000 częstość występowania zespołu nagłej śmierci łóżeczkowej wśród niemowląt zmniejszyła się aż o ponad 40%.
Zalecenia ułożeniowe przyczyniły się więc do zmniejszenia liczby zgonów dzieci we śnie, jednak wielu rodziców zaczęło zgłaszać się do lekarzy z dziećmi z powodu różnego rodzaju zniekształceń główki, w tym plagiocefalii (tylne lub boczne spłaszczenie główki), brachycefalii (spłaszczenie i wydłużenie tyłu głowy), dolichocefalii (wydłużenie czaszki z jednoczesnym spłaszczeniem po bokach). Niestety, wzrost ilości deformacji czaszki u niemowląt, który odnotowano po zmianie wytycznych odnośnie układania dzieci w łóżeczku wyniósł aż 600%. Szacuje się, że deformacje ułożeniowe czaszki dotykają aż 19-48% niemowląt do 4. miesiąca życia.
Płaska główka u dziecka: z tyłu, z boku, z wydłużeniem – różnicowanie deformacji ułożeniowych
Plagiocefalia jest jedną z deformacji ułożeniowych, jakie mogą wystąpić u niemowlęcia. Istnieje kilka typów zniekształceń czaszki u małych dzieci, a poniżej postaramy się w skrócie scharakteryzować najważniejsze z nich.
- Plagiocefalia ułożeniowa – wynika z nacisku główki dziecka na płaską powierzchnię, na której leży. Jest to jednostronne spłaszczenie czaszki w części potylicznej. Zazwyczaj obserwuje się również uwypuklenie części czołowej czaszki, które ma charakter kompensacyjny. W przebiegu plagiocefalii małżowiny uszne dziecka nie są położone symetrycznie, jedno ucho i część twarzy zazwyczaj przesunięta jest do przodu, a cała główka przybiera kształt równoległoboku. Plagiocefalię ułożeniową określa się jako wadę symetrii czaszki.
- Symetryczna brachycefalia ułożeniowa – to wada proporcjonalności czaszki. Ten rodzaj deformacji ułożeniowej wygląda następująco: część potyliczna czaszki jest symetrycznie spłaszczona, występuje także symetria części czołowej czaszki.
- Pozycyjna asymetryczna brachycefalia – to połączenie dwóch wad scharakteryzowanych powyżej, czyli plagiocefalii z brachycefalią. Ten rodzaj deformacji obejmuje jednostronne uwypuklenie części czołowej czaszki, asymetryczne spłaszczenie potylicy, asymetryczne względem siebie położenie małżowin usznych i asymetrię w obrębie twarzy. Jest to wada zarówno symetrii, jak i proporcjonalności czaszki.
- Dolichocefalia ułożeniowa – charakteryzuje się tym, że głowa jest wąska i widocznie wydłużona w stosunku do swojej szerokości. Ta wada rzadziej dotyczy ułożenia łóżeczkowego, raczej miewa swój początek w macicy, gdzie na główkę dziecka działa np. łożysko tylne. Może też wynikać ze zbyt wczesnego zarośnięcia szwu strzałkowego.
Do jakiego lekarza z płaską główką u dziecka?
W momencie zaobserwowania deformacji ułożeniowej u maluszka warto od razu zacząć działać. Czaszka jest najbardziej plastyczna do 4. miesiąca życia dziecka. Dlatego łatwo się deformuje, ale też łatwiej poddaje się pracy w przypadku zdiagnozowania wady ułożeniowej. W razie wątpliwości pojawiających się odnośnie kształtu główki dziecka warto zgłosić się w pierwszej kolejności do lekarza rodzinnego. Po zbadaniu i obejrzeniu dziecka powinien on w razie potrzeby skierować malucha na konsultację neurologiczną i osteopatyczną.
Bardzo często leczenie plagiocefalii, a także schorzeń pokrewnych wymaga współpracy z fizjoterapeutą, kiedy np. dziecko w wyniku deformacji ułożeniowej naciąga mięśnie tylko po jednej stronie szyi. Wówczas zazwyczaj rekomenduje się rodzicom kilka wizyt u specjalisty, który ma za zadanie nauczyć ich, jak prawidłowo ćwiczyć z dzieckiem rozciąganie i angażowanie mięśni.
Płaska główka u dziecka – jak leczyć plagiocefalię?
Leczenie zniekształceń czaszki należy podjąć z kilku powodów. Ważne są tu względy kosmetyczne i psychospołeczne, ale nie tylko. W zależności od rodzaju problemu terapia pozwala na przywrócenie równowagi mięśniowej w obrębie szyi, symetryczny rozkład napięcia posturalnego i wyrównuje asymetrię główki. Zaniechanie leczenia może z kolei prowadzić do asymetrii w obrębie tułowia, miednicy a nawet stóp.
Wśród sposobów leczenia schorzeń związanych z wadami ułożeniowymi wymienia się następujące:
- pozycjonowanie,
- terapia neurorozwojowa,
- rehabilitacja, masaże
- stosowanie ortezy czaszkowej (kaski korekcyjne).
Kask korekcyjny dopasowywany jest indywidualnie do wady dziecka. Orteza kranialna tego typu, używana w połączeniu z fizjoterapią daje skuteczne efekty leczenia zniekształceń czaszki, jednak należy podjąć terapię jak najszybciej – w pierwszych tygodniach życia dziecka. Kask ma za zadanie mocno przylegać w miejscach wypukłych i tych, które rozwijają się prawidłowo, a pozostawiać wolną przestrzeń w miejscach spłaszczonych. Właściwe dopasowanie kasku pozwala na wywieranie stałego, delikatnego nacisku na powstałe wypukłości (składowa grawitacyjna), co w konsekwencji hamuje ich wzrost.
Plagiocefalia u niemowlaka – zapobieganie
W zapobieganiu plagiocefalii najważniejsze jest równomierne obciążanie obu stron główki dziecka i dbanie o to na co dzień. Warto zmieniać jej ułożenie także w trakcie snu z jednej strony na drugą. Należy zwracać uwagę na ten aspekt także podczas noszenia dziecka na rękach. Kluczowe jest też kładzenie dziecka na brzuszku, by odciążać potylicę. Podczas tego rodzaju ułożenia niemowlaka trzeba jednak zawsze być przy nim i nadzorować ten rodzaj aktywności. Nie należy stosować żadnych poduszek czy klinów po to, by unieruchomić głowę dziecka w jednym miejscu. Tego rodzaju akcesoriów terapeutycznych można używać wyłącznie pod ścisłą kontrolą fizjoterapeuty.
Nawilża śluzówkę nosową.
Wspomaga prawidłowe widzenie, wzrost i rozwój kości u dzieci.
Udrażnia i oczyszcza nos z gęstego kataru, łagodzi objawy przeziębienia przebiegającego z mokrym kas...
Krople enzymatyczne z laktazą kwaśną i neutralną.
Krem z ektoiną do stosowania już od 1. miesiąca życia.
Bibliografia:
- Peitsch W., Keefer C., LaBrie R. et al.: Incidence of cranial asymmetry in healthy newborns. Pediatrics 2002; 110: 1-8.
- Lipina R., Kaleta E., Rosicky J., Golova S., Chlachula M., Orteza kranialna jako metoda leczenia deformacji pozycyjnych, Nowa Pediatria 2016; 20(4): 153-160.
- Ciukszo A., Curyło M., Mikos M., Kucharska E., Raczkowski J., Nieinwazyjne leczenie plagiocefalii z zastosowaniem korekcyjnych kasków u niemowląt, Fizjoterapia Polska, 2021/4, s. 32-41.
- Matyja M., Gutowska A., Trzcińska Ż., Ocena wpływu terapii neurorozwojowej na kształtowanie czaszki u niemowlęcia z plagiocefalią, Rehabilitacja w Praktyce, 2021/3, s. 21-25.