Połóg – co to jest?
Połóg to czas, który występuje bezpośrednio po porodzie i trwa około 6 tygodni. W czasie połogu dochodzi do cofnięcia się zmian ciążowych, a ciało ponownie wraca do swojej funkcjonalności sprzed ciąży. Połóg to również moment na rozpoczęcie laktacji, stabilizację hormonalną, gojenie się ran poporodowych, czyli obrażeń dróg rodnych, rany po cięciu cesarskim oraz miejsca po łożysku w macicy.
Każda kobieta przeżywa swój połóg nieco inaczej i bardzo wiele zależy od sposobu zakończenia ciąży.
W czasie połogu kobieta musi być czujna, gdyż wystąpienie powikłań w okresie poporodowym może stanowić poważne zagrożenie dla jej zdrowia, a nawet życia.
Szczególnie pierwsze dni połogu bywają trudne dla świeżo upieczonej mamy. Jest zmęczona porodem, osłabiona utratą krwi, dodatkowo musi zajmować się noworodkiem, który domaga się opieki bez względu na to, jak czuje się jego mama. Stąd też należy zachować ostrożność, gdyż baby blues, czyli fizjologiczny spadek nastroju w okresie okołoporodowym może zmienić się w trudną do wyleczenia depresję poporodową.
Kiedy zaczyna się połóg i ile trwa?
Połóg rozpoczyna się od razu po zakończeniu porodu. Wyróżnia się trzy okresy połogu:
- bezpośredni – pierwsza doba po porodzie,
- wczesny – pierwszy tydzień po porodzie,
- późny – trwający do końca 6. tygodnia po narodzinach dziecka.
Najbardziej wrażliwym okresem połogu jest pierwszy dzień po narodzinach dziecka. Wtedy zachodzą bardzo dynamiczne zmiany w ciele kobiety – obkurcza się macica, występuje obfite krwawienie z dróg rodnych, które słabnie z każdym kolejnym dniem, piersi zaczynają produkować mleko dla dziecka, diureza, czyli dzienne oddawanie moczu wynosi nawet 3-4 litry. W pierwszej dobie połogu są obserwowane najpoważniejsze powikłania poporodowe, jak krwotoki spowodowane trudnością z prawidłowym obkurczaniem się macicy wraz ze wszystkim konsekwencjami, czyli słabymi parametrami krwi, omdleniami, koniecznością łyżeczkowania jamy macicy z resztek łożyskowych. Stanem zagrażającym życiu w połogu jest także pojawienie się wstrząsu hipowolemicznego, czy zespołu rozsianego wykrzepiania wewnątrznaczyniowego (DIC).
Konieczna jest również obserwacja ran po porodzie, gdyż połóg to czas gojenia się wszelkich obrażeń związanych z narodzeniem dziecka. Należy kontrolować ranę krocza, ścian pochwy czy po cięciu cesarskim, aby mieć pewność, że tkanki zostały zszyte prawidłowo, nie występuje nadmierny obrzęk czy krwiak w miejscu urazu.
Dodatkowo, w bezpośrednim połogu, niezależnie czy poród odbył się drogami natury, czy przez cięcie cesarskie, kobieta jest wyczerpana i osłabiona.
Drugi okres połogu, czyli połóg wczesny jest czasem szybkiej regeneracji. Kobiecie wracają siły, jest jej coraz lepiej wstawać z łóżka, krwawienie się zmniejsza, a rany zaczynają się intensywnie goić. Około 3. doby po porodzie występuje nawał pokarmu, dlatego ważne jest prawidłowe przystawianie dziecka do piersi, by uniknąć zapalenia gruczołu czy uszkodzenia brodawki sutkowej. Świeżo upieczona matka może mieć większy apetyt, gdyż produkcja pokarmu to spory wydatek energetyczny dla organizmu. Kobieta czuje także częstą potrzebę oddawania moczu i intensywnie się poci. Odchody połogowe, czyli wydzielina z dróg rodnych, zmieniają się z krwistych na bardziej brunatne, jest ich również zdecydowanie mniej.
Późny połóg to stabilizacja laktacji, całkowite wygojenie się ran poporodowych, zanikanie odchodów połogowych. Kobieta czuje się zwykle już dobrze, baby blues mija. Razem z dzieckiem odkrywają codzienną rutynę, co pozwala na lepszą regenerację organizmu.
Jeśli kobieta decyduje się nie karmić swojego dziecka piersią, około miesiąca po porodzie może dostać pierwszej miesiączki. Jajniki z powrotem podejmują swoją pracę i mimo że pierwszy cykl zazwyczaj jest bezowulacyjny, powraca płodność i możliwość zajścia w kolejną ciążę.
U każdej kobiety połóg jest kwestią indywidualną. Maksymalnie jednak w ciągu 6 tygodni po porodzie, ciało powinno wrócić do przedciążowego trybu funkcjonowania.
Co się dzieje podczas połogu w ciele kobiety?
Połóg to prawdziwa rewolucja w organizmie kobiety. Przejście ciąży i trudów porodu sprawia, że ciało potrzebuje dłuższego czasu, by wrócić do dawnej formy.
Uznaje się, że połóg to czas na cofnięcie się wszystkich zmian ciążowych. Macica oczyszcza się i zmniejsza, by w ciągu sześciu kolejnych tygodni połogu osiągnąć wielkość sprzed ciąży. Krwawienie, bardzo obfite na początku połogu, ustaje. Kanał rodny goi się, otarcia czy zasinienia, powstałe w wyniku przechodzenia dziecka przez pochwę, z biegiem czasu zanikają. Napięcie tkanek zwiększa się, jednak sama pochwa może być nieco luźniejsza niż przed porodem.
Rana po cięciu cesarskim to również rana poporodowa, wymagająca szczególnej opieki w czasie połogu. Zanim upłynie sześć tygodni, powinna wyglądać jak różowa kreska nad linią bikini. Rozstępy na brzuchu, jakie pojawiły się w trakcie ciąży, w połogu powoli bledną, a mięśnie brzucha stają się bardziej napięte. Zaraz po porodzie często wydaje się, że brzuch jest tak samo duży, jak w trakcie ciąży, mimo że dziecko już jest na świecie. Z biegiem czasu brzuch się zmniejsza, by powrócić do wyglądu sprzed ciąży. Jeśli jednak wydaje się, że powłoki brzuszne straciły dawne napięcie, konieczna może być konsultacja z fizjoterapeutą, by zmobilizować mięśnie oraz zmniejszyć rozstęp pomiędzy nimi, fizjologicznie pojawiający się w czasie ciąży.
Piersi w ciąży przygotowują się do podjęcia pracy, jaką jest produkcja mleka dla noworodka. Moment odklejenia i urodzenia łożyska zapoczątkowuje całą kaskadę hormonalną, odpowiedzialną za proces tworzenia mleka oraz jego wydzielania. Akt karmienia i przystawianie noworodka do piersi dodatkowo stymulują laktację i dają sygnał dla organizmu matki, że cały czas potrzeba mleka.
Ciąża to okres, kiedy pojawia się dodatkowy narząd w ciele kobiety wydzielający hormony, czyli łożysko. Zaraz po porodzie hormony łożyskowe zaczynają spadać, a gruczoły dokrewne (tarczyca, przysadka mózgowa, jajniki) powoli wracają do swojej zwyczajnej funkcji, z uwzględnieniem karmienia piersią, które również jest procesem regulowanym z dużej mierze hormonalnie.
W ciąży wzrasta ilość krwi krążącej do około 5-6 litrów. W czasie porodu dochodzi do utraty krwi, później w połogu występuje krwawienie z dróg rodnych, które również oznacza utratę płynów. Karmienie piersią, intensywne pocenie się w pierwszych dniach połogu, zwiększone oddawanie moczu – to sprawia, że zmniejsza się ilość krwi w organizmie. Jeśli kobieta w czasie ciąży ma anemię z powodu niedoboru żelaza, zwykle po porodzie poziom hemoglobiny jeszcze spada.
Połóg – zmiany hormonalne
Hormony to substancje wydzielane przez gruczoły dokrewne, tj, podwzgórze, przysadkę, jajniki czy tarczycę. Regulują one funkcjonowanie całego organizmu. Ciąża, poród i połóg to wyjątkowe okresy w życiu kobiety, kiedy hormony działają nieco inaczej niż zwykle. Podtrzymywanie ciąży, wywołanie skurczy porodowych, a następnie urodzenie łożyska, gwałtowne zmniejszanie się poziomu hormonów łożyskowych i uruchomienie laktacji na poziomie zapewniającym dziecku wystarczająca ilość mleka – to niełatwe zadania, za których powodzenie odpowiedzialne są gruczoły.
W połogu zmiany hormonalne na samym początku związane są z usunięciem łożyska z organizmu matki. Łożysko produkuje estrogen, progesteron, gonadotropinę kosmówkową oraz laktogen łożyskowy, a wraz z jego urodzeniem poziom tych hormonów z każdą chwilą spada. Już w ciągu kilku kolejnych dni połogu laktogen łożyskowy jest na poziomie nieoznaczalnym w badaniach, a estrogen i progesteron po tygodniu od porodu są na poziomie takim, jaki kobieta miała przed ciążą.
Dodatkowo po porodzie w organizmie jest wytwarzana prolaktyna, czyli hormon odpowiedzialny za laktację. Trzeci okres porodu, czyli okres łożyskowy dobiegł końca i łożysko urodziło się, a macica się obkurcza: to sygnały dla organizmu, że dziecko już jest na świecie i trzeba zacząć produkować mleko, aby je wyżywić. Prolaktyna (hormon przysadki mózgowej) wydziela się również w momencie przystawienia noworodka do piersi oraz po karmieniu, gdy pierś jest opróżniona.
Kolejnym ważnym hormonem, jaki przynosi duże zmiany w organizmie kobiety w połogu, jest oksytocyna. Oksytocyna towarzyszy kobiecie w czasie współżycia seksualnego, podniecenia, jest odpowiedzialna za skurcze porodowe oraz wytwarza się w momencie karmienia noworodka. Oksytocyna powoduje w połogu wyrzut mleka, dzięki czemu matka jest w stanie nakarmić piersią dziecko.
Jeśli kobieta nie karmi i prolaktyna nie jest produkowana w takich ilościach, jak u kobiety karmiącej naturalnie, można spodziewać się pierwszej miesiączki, powrotu owulacji i wznowienia pracy jajników. Prolaktyna hamuje dojrzewanie pęcherzyków w jajniku, jednak nie można traktować karmienia piersią jako metody antykoncepcyjnej.
Połóg – rozpoczęcie laktacji
Laktacja to proces, który rozpoczyna się jeszcze w czasie ciąży. Piersi zmieniają się, zwiększają swoją objętość, a przepływ krwi w ich naczyniach krwionośnych jest nawet dwukrotnie większy niż przed ciążą. Przed porodem piersi produkują mleko przedporodowe w minimalnych ilościach, ale to również ważny etap laktacji. Po porodzie, po urodzeniu łożyska, jak wcześniej wspomniano, przysadka zaczyna produkować większe ilości prolaktyny. Prolaktyna w połogu to hormon, którego głównym zadaniem jest zabezpieczenie potrzeb dziecka pod względem ilości mleka, produkowanego przez piersi. Jednak aby laktacja rozpoczęła się i utrzymała na prawidłowym poziomie, konieczne jest częste stymulowanie organizmu matki, poprzez przystawianie noworodka oraz opróżnianie piersi z wydzielanego mleka. Samo ssanie przez dziecko brodawki sutkowej stanowi istotny sygnał dla organizmu, że konieczne jest zwiększenie ilości mleka w piersiach.
Pierwsze karmienie powinno mieć miejsce jeszcze na sali porodowej, zaraz po urodzeniu dziecka lub w czasie dwugodzinnej obserwacji, czyli w czasie IV okresu porodu. Jeśli stan matki lub dziecka nie pozwala na wczesny kontakt skóra do skóry i przystawienie malucha do piersi, konieczne może być włączenie laktatora, aby zainicjować laktację.
Czasem zdarza się, że laktacja po porodzie przez cięcie cesarskie rusza z niewielkim opóźnieniem. Warto jednak pamiętać, że piersi kobiet w czasie ciąży praktycznie jednakowo przygotowują się do karmienia dziecka, a na dodatek żołądek noworodka jest bardzo mały i na początek kilka kropli mleka w zupełności dziecku wystarczy.
Dla noworodka mleko mamy, czyli siara, stanowi nie tylko najlepszy pokarm ze względu na idealne proporcje składników odżywczych, ale również zawiera przeciwciała, stanowiące pierwszą odporność dziecka. Delikatne właściwości przeczyszczające siary powodują, że smółka jest oddawana bez problemu, a układ pokarmowy maluszka kolonizowany jest przez bakterie probiotyczne.
Połóg – powrót kobiety do pełni sił
Kobieta, która jest w połogu, ma za sobą bardzo trudne doświadczenia porodu. Niezależnie od tego, jak wspomina poród i jak on przebiegał, jest zmęczona, obolała i osłabiona. Potrzebuje co najmniej kilku dni, aby wrócić do pełnej sprawności, a umowne 6 tygodni połogu to czas, kiedy ciało regeneruje się do formy sprzed ciąży.
Warto pamiętać, że noworodek nie zwraca uwagi na to, że mama potrzebuje tuż po porodzie trochę czasu na odpoczynek, ale domaga się piersi, przytulania i dużo uwagi. To mobilizuje kobietę do samodzielności, ale również wydłuża jej czas na powrót do pełni sił w połogu. Dodatkowo karmienie naturalne osłabia organizm kobiety, dlatego ważne jest prawidłowe odżywianie kobiet karmiących piersią. Odejście od „diety matki karmiącej”, która obowiązywała położnice jeszcze kilka lat temu sprawia, że aktualnie kobiety mogą jeść to, na co mają ochotę bez względu na fakt karmienia naturalnego. Dzięki temu świeżo upieczone matki szybciej wracają do zdrowia i pełnej sprawności, gdyż nie brakuje im energii, witamin czy mikro- i makroelementów, pozytywnie wpływających na przywracanie przedciążowej równowagi.
Obecność ran poporodowych to duże utrudnienie w powrocie do formy sprzed ciąży. Połóg to czas gojenia, a rany krocza, pochwy czy brzucha po cięciu cesarskim sprawiają ból i powodują uczucie dużego dyskomfortu. Kobietom po porodzie ciężko jest wstać z łóżka, podnieść się, przejść kilka kroków czy usiąść. Szczególnie pierwsze dni połogu bywają bardzo trudne, kiedy kobiety muszą prosić o pomoc przy prostych czynnościach, jak kąpiel pod prysznicem czy przejście do łazienki.
Powrotu do sprawności nie ułatwia krwawienie z dróg rodnych. Bezpośredni i wczesny połóg zwykle upływają pod znakiem bardzo obfitego krwawienia, które w dużych ilościach pojawia się np. po dłuższym leżeniu. Utrata krwi to kolejne osłabienie dla zmęczonego porodem ciała kobiety.
Trudnością bywa również laktacja. Pierwsze dni karmienia naturalnego, o ile dziecko przystawia się prawidłowo i nie rani brodawki sutkowej, wydają się być bezproblemowe. Jednak czas nawału, czyli chwilowej nadprodukcji pokarmu, to pierwsza większa komplikacja, jaką spotykają matki na swojej mlecznej drodze. Od prawidłowego postępowania, często konsultowanego z położną zależy, czy kobieta przejdzie przez nawał gładko, czy pozostawi on po sobie większe powikłania, np. w postaci zapalenia piersi czy trudno gojącego się uszkodzenia brodawki.
W połogu najtrudniejszy bywa pierwszy tydzień po porodzie, wtedy najczęściej występują powikłania poporodowe, a osłabienie ciała kobiety jest największe. Jednak z każdym dniem, kiedy kobieta wykorzystuje chwile na sen i odpoczynek, a jej posiłki są odpowiednio zbilansowane – powrót do pełnej sprawności jest przyspieszony.
Połóg – kiedy i z jakimi objawami zgłosić się do lekarza?
W połogu bardzo ważną sprawą jest nie tylko kontrola stanu zdrowia kobiety przez lekarzy i położne, ale również samoobserwacja. Nie każdy połóg przebiega prawidłowo i fizjologicznie, dlatego warto wiedzieć, kiedy udać się do lekarza lub zgłosić położnym niepokojące objawy – jeszcze na oddziale szpitalnym.
Najczęściej w połogu występują problemy z nieprawidłowym krwawieniem macicznym. Zwiększone krwawienie lub krwotok poporodowy zwykle pojawia się w pierwszych dobach po porodzie. Jednak będąc w domu, kobiety mogą zgłaszać np. przedłużające się krwawienie z dróg rodnych, krwawienie, które zanika, a po kilku dniach pojawia się ponownie, nieprzyjemny zapach odchodów połogowych, ból brzucha czy podbrzusza.
Dodatkowo do lekarza lub położnej warto zgłosić się, kiedy występują wątpliwości czy rana krocza lub po cięciu cesarskim goi się prawidłowo. Czasem okazuje się, że w obrębie rany występuje stan zapalny związany z zakażeniem i konieczne jest np. podanie antybiotyku.
Jeśli kobietą karmi piersią, jednak karmienie nie idzie zbyt łatwo i pojawi się zapalenie piersi czy grzybica, również warto szybko skonsultować się z ginekologiem, aby mógł wdrożyć odpowiednie leczenie.
Poród to wiele wymagający moment życia, stąd kobiety skarżą się na brak sił, osłabienie, zawroty głowy czy omdlenia w połogu. Jeśli takie sytuacje zdarzają się często, konieczna jest wizyta u specjalisty, aby zlecił badania i zdiagnozował przyczynę problemu, np. w przypadku anemii z niedoboru żelaza suplementuje się preparaty żelaza.
Koniecznie w połogu należy wybrać się do specjalisty, jeśli kobieta choruje przewlekle i ma wrażenie, że jej choroba podstawowa wymyka się spod kontroli. To szczególnie ważne w przypadku chorób tarczycy, nerek czy schorzeń kardiologicznych.
Gdy pacjentkę w połogu niepokoi jakikolwiek objaw związany z urodzeniem dziecka, powinna mieć możliwość konsultacji z położną i ginekologiem. Na część przypadłości rozwiązanie może znaleźć położna, jednak gdy okazuje się, że diagnoza i terapia problemu wychodzi poza zakres jej kompetencji – z pewnością pokieruje kobietę do lekarza.
Ważną kwestią, jaką warto omówić z lekarzem w czasie wizyty jeszcze w połogu lub już po jego zakończeniu jest powrót płodności, seksualność i metody antykoncepcyjne.
Połóg – opinie lekarzy
Warto pamiętać, że w połogu występują stany przejściowe, które do pewnego momentu można uznać za fizjologiczne, ale jeśli one się przedłużają, należy szybko szukać pomocy u specjalistów. Jednym z takich stanów jest baby blues, czyli poporodowy spadek nastroju. Jeśli baby blues samoistnie nie przechodzi, a bliscy z otoczenia kobiety mają wrażenie, że problem się pogłębia, koniecznie trzeba szukać pomocy u specjalistów.
Dr Magdalena Chrzan-Dętkoś, psycholog, zajmująca się depresją poporodową wśród kobiet mówi: „Zaburzenia nastroju w okresie okołoporodowym są powszechnym zjawiskiem wśród matek. Kontinuum owych kłopotów rozciąga się od łagodnych i przejściowych postaci tzw. baby blues, stanu niewymagającego interwencji specjalistycznej, doświadczanego przez 50-80 proc. kobiet, poprzez typową depresję o łagodnych i umiarkowanych objawach, aż po przypadki psychozy poporodowej rozumianej jako głęboki epizod depresyjny o cechach psychotycznych, często wymagający hospitalizacji.”
Towarzyszenie kobiecie w połogu przez bliskich to pomoc w opiece nad dzieckiem, ale również odciążanie jej w domowych obowiązkach i przypominanie, że ona też jest ważna. Warto okres poporodowy poświęcić na celebrowanie macierzyństwa oraz sprawianie matce noworodka przyjemności, np. w postaci ulubionego obiadu czy filiżanki kawy. Okazywanie zrozumienia kobiecie w połogu jest ważne, aby jej powrót do sił przebiegał bez zakłóceń. Dzięki temu świeżo upieczona matka może cieszyć się, że czas ciąży jest za nią, dziecko jest już na świecie, a ona sama czuje się świetnie w nowej roli, wspierana przez bliskich.
Bibliografia:
- Bręborowicz G.H.: Położnictwo, Tom I. Fizjologia ciąży. Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa, 2012, 157-165.
- Bręborowicz G.H.: Położnictwo. Podręcznik dla położnych i pielęgniarek. Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2005, 184-210.
- Bręborowicz G.H.: Położnictwo. Tom I. Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa, 2020, 571-586.
- https://www.mp.pl/pacjent/psychiatria/wywiady/300093,depresja-poporodowa-dotyka-ok-15-kobiet
