- Wcześniak oznacza dziecko urodzone przed końcem 37. tygodnia ciąży.
- Dzieci urodzone przed ukończeniem 28. tygodnia ciąży są w grupie ryzyka najcięższych powikłań wcześniaczych, z powodu skrajnej niedojrzałości ich organizmów w momencie porodu.
- W Polsce istnieje trójstopniowy podział specjalizacyjny szpitali ginekologiczno-położniczych, by dzieci urodzone przedwcześnie miały jak najlepszą opiekę w szpitalach o najwyższym, trzecim stopniu referencyjności.
Definicja i przyczyny wcześniactwa
Wcześniak to dziecko urodzone po 22. tygodniu, ale przed ukończeniem 37. tygodnia ciąży, bez względu na wagę w chwili urodzenia. 22. tydzień ciąży to granica porodu przedwczesnego i poronienia.
Skrajny wcześniak oznacza dziecko urodzone przed ukończeniem 32. tygodnia ciąży.
Jest wiele przyczyn, przez które dzieci rodzą się przedwcześnie. Jako powody medyczne można wyróżnić:
- infekcje wewnątrzmaciczne oraz PROM (przedwczesne odpływanie płynu owodniowego),
- ciąża mnoga – bliźniacza, trojacza i więcej,
- niewydolność cieśniowo-szyjkowa (szyjka macicy rozwiera się na długo przed porodem),
- zaburzenia rozwoju płodu (np. IUGR – wewnątrzmaciczne zahamowanie wzrostu płodu),
- krwawienia w ciąży i zaburzenia łożyskowe,
- choroby przewlekłe matki.
Dodatkowo jest wiele czynników, zwiększających ryzyko przedwczesnego porodu, z których bardzo istotnym jest wcześniejsze urodzenie dziecka przed terminem porodu.
Na możliwość wystąpienia porodu przedwczesnego wpływa również skomplikowana sytuacja rodzinna i socjoekonomiczna, brak wsparcia kobiety ciężarnej przez bliskich, ciąża u młodocianych i powyżej 35. roku życia, ciężka praca (duża liczba godzin, trudne warunki, wysoka szkodliwość, praca fizyczna), ale również brak opieki medycznej w ciąży, czy brak edukacji dotyczącej ciąży, porodu i połogu.
Najczęstsze powikłania wcześniactwa
Dzieci urodzone przed terminem porodu, w zależności od tygodnia ciąży, w jakim przyjdą na świat, rodzą się w różnym stopniu niedojrzałe, a niedojrzałość dotyka wszystkich narządów w ich ciele. Im dziecko wcześniej się urodzi, tym większe ryzyko utraty życia, gdyż wcześniactwo obarczone jest dużą śmiertelnością. Wyzwaniem dla współczesnych lekarzy jest nie tylko przeżycie noworodków, ale również zapewnienie im jak najlepszego stanu zdrowia w późniejszym życiu.
Wczesne powikłania wcześniactwa, które występują najczęściej zaraz po urodzeniu, to m.in.:
- problemy z samodzielnym oddychaniem, konieczność wsparcia oddechowego, bezdechy,
- wylewy wewnątrzczaszkowe, zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych, drgawki,
- retinopatia wcześniacza,
- odma opłucnowa, dysplazja oskrzelowo-płucna, zespół zaburzeń oddychania,
- przetrwały przewód tętniczy,
- hipoglikemia, żółtaczka noworodkowa,
- martwicze zapalenie jelit, perforacje przewodu pokarmowego i zaburzenia jego motoryki,
- zaburzenia wzrastania.
Długoterminowe skutki wcześniactwa
Dzieci, które przetrwają pierwsze tygodnie po przedwczesnym porodzie, mogą się borykać z późnymi powikłaniami wcześniactwa. Statystycznie najcięższe powikłania dotyczą wcześniaków urodzonych przed 28. tygodniem ciąży, ale mogą zdarzyć się również u maluchów urodzonych w późniejszych tygodniach. W zależności od stanu zdrowia po porodzie oraz sytuacji klinicznej dzieci urodzone przedwcześnie mogą borykać się m.in. z:
- mózgowym porażeniem dziecięcym, padaczką,
- zaburzeniami w rozwoju psychospołecznym, poznawczym, zaburzeniami zachowania i opóźnieniem intelektualnym, autyzmem,
- wodogłowiem,
- niedowidzeniem i niedosłuchem,
- astmą,
- nadciśnieniem tętniczym i płucnym,
- cukrzycą,
- zaburzeniami hormonalnymi,
- nieprawidłowym wzrastaniem,
- problemami ze zgryzem.
Wymieniono tu tylko kilka najczęstszych powikłań wcześniaczych. Nie zawsze da się przewidzieć, czy dziecko poradzi sobie z komplikacjami wcześniactwa i będzie zdrowe, czy będzie musiało stawiać im czoła w kolejnych miesiącach i latach.
Opieka nad wcześniakiem w szpitalu
Wcześniaki, szczególnie te najmniejsze, by miały szansę walczyć o swoje życie i zdrowie, muszą mieć zapewnione jak najlepsze warunki i specjalistyczną opiekę. Szpitale o trzecim, najwyższym stopniu referencyjności w Polsce dysponują oddziałami Intensywnej Terapii Noworodka, na której lekarze i położne są wyszkoleni, by walczyć o życie małych pacjentów. Oddziały ITN są wyposażone w nowoczesny sprzęt, dzięki któremu dzieci mają większą szansę na przeżycie niż w przypadku urodzenia w szpitalu o niższym stopniu referencyjności.
W przypadku kobiety z objawami porodu przedwczesnego, u której jest możliwość zatrzymania, chociaż na kilka godzin akcji porodowej, lekarze mogą zdecydować o jej przewiezieniu ze szpitala o niższym stopniu referencyjności do placówki bardziej specjalistycznej. Transport wewnątrzmaciczny jest bezpieczniejszy dla dziecka niż transport z użyciem inkubatora.
Rozwój wcześniaka w pierwszych latach życia
Udowodniono związek między samodzielnością dziecka oraz jego prawidłowym rozwojem a czasem trwania ciąży. Im wcześniej dziecko się urodziło, tym większe prawdopodobieństwo, że będzie wymagało długoterminowego wsparcia na wielu obszarach. Co to oznacza?
Wcześniactwo to stan, w którym dziecko rodzi się niedojrzałe, a terapia ma za zadanie ratowanie życia malucha. W czasie tej terapii często pojawiają się komplikacje, rzutujące na dalsze funkcjonowanie dziecka. Maluchy urodzone przedwcześnie potrzebują rehabilitacji i leczenia, w zależności od potrzeb: okulistycznego, neurologicznego, laryngologicznego itd. Bardzo wiele wcześniaków, szczególnie tych skrajnych, wymaga opieki przez całe życie, np. w formie rehabilitacji ruchowej.
Badania wykazują, że niedobory funkcjonowania na jednym polu powodują trudności w innych obszarach, czyli np. dziecko niesłyszące lub słyszące słabo, będzie miało trudności w porozumieniu się, a jego rozwój mowy będzie utrudniony. Wcześniaki czasem wykazują mniejszą aktywność psychoruchową w stosunku do dzieci urodzonych o czasie, mają problemy z napięciem mięśniowym czy asymetrią.
Czasem to rodzice są odpowiedzialni w pewnym stopniu za słabszy rozwój dziecka. Jatrogenne opóźnienie w rozwoju oznacza otaczanie dziecka taką opieką, która uniemożliwia mu podejmowanie prób usamodzielnienia. Rodzice, traktując malucha jako słabszego i wymagającego ciągłej pomocy, utrudniają dziecku osiąganie kamieni milowych w rozwoju.
Wczesne interwencje i terapie rozwojowe
Wczesne interwencje obejmują kompleksowe wsparcie dla dzieci już od momentu zdiagnozowania niepełnosprawności, by w jak największym stopniu wspomóc ich w rozwoju. Dzięki temu maluchy szybko stają się uczestnikami różnych terapii, dopasowanych indywidualnie do ich potrzeb. Takie wsparcie można uzyskać już w okresie noworodkowym czy niemowlęcym, zależnie od stanu zdrowia dziecka. Rehabilitacja lub praca z neurologopedą czasami jest możliwa jeszcze w czasie pobytu szpitalnego, w zależności od możliwości placówki.
Po wyjściu ze szpitala maluch może być skierowany do ośrodka zajmującego się rehabilitacją dzieci z niepełnosprawnościami. To stwarza duże możliwości, gdyż w tego typu miejscach oprócz pracy z fizjoterapeutą czy neurologopedą, dziecko ma także kontakt z psychologiem, masażystą oraz ma szansę na skorzystanie z zabiegów fizykoterapeutycznych.
Jak zapobiegać wcześniactwu? Czy da się to zrobić?
Profilaktyka porodów przedwczesnych jest bardzo ważnym zagadnieniem współczesnej medycyny, gdyż dzieci rodzące się przed terminem porodu to prawdziwe wyzwanie dla lekarzy. Utrzymanie ich przy życiu, szczególnie jeśli poród nastąpił przed 28. tygodniem ciąży oraz zachowanie ich zdrowia bywa bardzo trudne. Powikłania wcześniacze mogą rzutować na całe życie dziecka i być powodem trwałej niepełnosprawności.
Dostęp do opieki medycznej od samego początku ciąży, wykonywanie badań ultrasonograficznych czy badań krwi pozwala na uzyskanie informacji, w jakim stanie jest płód i ciężarna, oraz skutkuje szybką reakcją. W Polsce opiekę nad ciężarnymi z grupy ryzyka porodów przedwczesnych ułatwia trójstopniowy system specjalizacji szpitali. Dzięki temu kobiety w ciążach trudnych są przekazywane do ośrodków o wyższym stopniu referencyjności, w których zarówno one, jak i ich przedwcześnie urodzone dzieci mogą uzyskać opiekę na najwyższym poziomie, dostosowaną do ich potrzeb.
Gdy rozpocznie się poród przedwczesny, bardzo ważna jest próba zahamowania czynności skurczowej macicy i zatrzymanie postępowania rozwarcia szyjki macicy. Nie zawsze jest to możliwe, jednak zdarza się, że można uzyskać wystarczającą ilość czasu, by podać ciężarnej glikokortykosteroidy, przyspieszające rozwój płuc płodu.
Edukacja i świadomość przyszłych matek o czynnikach szkodliwych, mogących wikłać ciążę, to kolejny ważny element profilaktyki porodów przedwczesnych. Rezygnacja na czas ciąży z używek, obciążającej pracy, zdrowy tryb życia, dbałość o zdrowie psychiczne, kontrola chorób przewlekłych czy stabilna sytuacja rodzinna, to niezwykle ważne czynniki, które zwiększają szansę na zdrową ciążę.
Nawilża śluzówkę nosową.
Wspomaga prawidłowe widzenie, wzrost i rozwój kości u dzieci.
Udrażnia i oczyszcza nos z gęstego kataru, łagodzi objawy przeziębienia przebiegającego z mokrym kas...
Krople enzymatyczne z laktazą kwaśną i neutralną.
Krem z ektoiną do stosowania już od 1. miesiąca życia.
Bibliografia:
1. Kackieło-Tomulewicz J., Kursa J.: Wczesne wspomaganie rozwoju mowy dzieci w okresie noworodkowym i niemowlęcym. Holistyczny wymiar współczesnej medycyny, 2020, 6, 498-512.
2. Zdzienicka-Chyła A., Mitosek-Szewczyk K.: Development in the first year of life on newborns born prematurely – preliminary report. Developmental Period Medicine, 2018, 22(3), 247-254.
3. Szczapa J.: Neonatologia. Wydawnictwo PZWL, Warszawa, 2015, 1-22.
4. Świetliński J.: Neonatologia. Wydawnictwo PZWL, Warszawa, 2021, 158-194.