- Należy pamiętać, że takie dzieci potrzebują odpowiedniej terapii, wsparcia oraz dostosowania środowiska (w miarę możliwości) do ich potrzeb.
- Kluczowe jest więc wczesne rozpoznanie problemu. Jak objawiają się zaburzenia integracji sensorycznej? Skąd się biorą? I jak powinna wyglądać terapia?
Zaburzenia integracji sensorycznej – co to jest?
Integracja sensoryczna (SI) to proces organizowania i interpretowania informacji pochodzących ze zmysłów, takich jak dotyk, wzrok, słuch, równowaga czy propriocepcja (czucie głębokie). To właśnie dzięki niej możemy prawidłowo interpretować rzeczywistość i odpowiednio na nią reagować. Proces ten ma swoje początki w okresie prenatalnym, ponieważ od pierwszych tygodni w łonie matki płód odbiera różne bodźce. Już na tym etapie rozwój możliwości przetwarzania sensorycznego zależny jest od wielu czynników. Na późniejszym etapie życia dziecka poddawany jest stymulacji, która prowadzi do jego doskonalenia, jednak zdarza się, że proces ten zostaje zaburzony.
Za autorkę terminu „integracja sensoryczna” uznaje się dr A. Jean Ayres, która w latach 60. ubiegłego wieku zajęła się tym zagadnieniem. Jej badania nad dziećmi z trudnościami w nauce wykazały, że ich problemy mogą wynikać nie tylko z deficytów intelektualnych, ale także z nieprawidłowego przetwarzania bodźców zmysłowych.
Ayres opracowała teorię oraz metodę terapii integracji sensorycznej, która do dziś jest stosowana na całym świecie.
Czym w takim razie są zaburzenia integracji sensorycznej? To nieprawidłowości w odbieraniu, przetwarzaniu i interpretowaniu bodźców zmysłowych przez układ nerwowy. Oznacza to, że mózg nie potrafi skutecznie organizować informacji pochodzących ze zmysłów, co prowadzi do trudności w codziennym funkcjonowaniu dziecka na wielu różnych płaszczyznach
Objawy zaburzeń integracji sensorycznej
Zaburzenia integracji sensorycznej mogą objawiać się u dzieci na różne sposoby. Wiele zależy od podtypu zaburzenia oraz jego stopnia nasilenia. Podtypy mogą natomiast występować w różnych kombinacjach i z różnymi objawami. Poniżej przykładowe kategorie zaburzeń przetwarzania sensorycznego.
- Nadwrażliwość sensoryczna – dziecko reaguje zbyt intensywnie na bodźce, takie jak dźwięki, światło czy dotyk. Może unikać przytulania, nie lubić czesania włosów, uciekać przed dotykiem fryzjera, reagować irytacją, a nawet agresją na kontakt z daną teksturą ubrania czy unikać chodzenia boso po piasku.
- Podreaktywość sensoryczna – ignorowanie lub brak reakcji na bodźce sensoryczne docierające ze środowiska. Dziecko może mieć wysoki próg bólu, poszukiwać silnych doznań, wykazywać obojętność na sygnały dźwiękowe czy zmiany temperatury.
- Poszukiwanie wrażeń sensorycznych – dziecko łaknie i aktywnie poszukuje wrażeń zmysłowych (czasami metodami nieakceptowalnymi społecznie). Może intensywnie kręcić się wokół własnej osi, rzucać na podłogę czy nawet szczypać się i gryźć.
- Zaburzenia ruchowe o bazie sensorycznej – obejmują niezdarność (np. częste potykanie się), trudności w planowaniu ruchów oraz kłopoty z utrzymywaniem równowagi. Inne objawy to trudności w utrzymywaniu prawidłowej postawy ciała, niska świadomość ciała, poruszanie się w nieskoordynowany sposób.
- Zaburzenia różnicowania sensorycznego – trudności w rozróżnianiu bodźców, np. kłopoty z rozpoznawaniem kształtów dotykiem.
Przyczyny zaburzeń integracji sensorycznej
Zaburzenia integracji sensorycznej u dzieci wynikają z nieprawidłowego przetwarzania bodźców sensorycznych przez układ nerwowy. Potencjalnych przyczyny tych zaburzeń jest wiele:
- Czynniki genetyczne – niektóre dzieci rodzą się z predyspozycją do zaburzeń sensorycznych, co może wynikać z dziedzicznych uwarunkowań neurologicznych.
- Czynniki prenatalne – picie alkoholu, palenie papierosów, przyjmowanie niektórych leków przez matkę.
- Czynniki neurologiczne – uszkodzenia mózgu w okresie prenatalnym, okołoporodowym lub wczesnodziecięcym, np. wskutek niedotlenienia, infekcji czy wcześniactwa, mogą prowadzić do problemów z przetwarzaniem bodźców.
- Czynniki środowiskowe – nieodpowiednia stymulacja sensoryczna we wczesnym dzieciństwie (np. brak doświadczeń ruchowych).
- Zaburzenia współistniejące – zaburzenia integracji sensorycznej często występują razem z autyzmem, ADHD, mózgowym porażeniem dziecięcym czy opóźnieniem mowy.
Cztery stadia rozwoju integrowania zmysłowego według dr A. Jean Ayres
Dr Jean Ayres wyróżniła cztery etapy rozwoju przetwarzania sensorycznego u dzieci. Każdy z tych etapów stanowi fundament dla kolejnych umiejętności i ma kluczowe znaczenie dla prawidłowego funkcjonowania układu nerwowego. Jeśli procesy te zostaną zakłócone na którymś z poziomów, mogą pojawić się trudności w nauce, zachowaniu, rozwoju emocjonalnym, a także trudności w dostosowaniu się do otoczenia i przestrzeganiu zasad społecznych.
- Etap pierwszy – rozwój podstawowych systemów sensorycznych (okres prenatalny i niemowlęctwo)
Etap rozpoczyna się już w życiu płodowym i trwa przez pierwsze miesiące po narodzinach. W tym okresie rozwijają się podstawowe systemy sensoryczne: dotykowy, przedsionkowy (równowagi) oraz proprioceptywny (czucia głębokiego). Dziecko uczy się reagować na bodźce ze świata zewnętrznego, a jego układ nerwowy stopniowo dostosowuje się do otoczenia.
- Etap drugi – czas rozwoju umiejętności sensoryczno- motorycznych (okres wczesnodziecięcy)
Na tym etapie zaczyna się integracja wrażeń sensorycznych z różnych systemów. Dziecko uczy się kontrolować swoje ruchy, rozwija równowagę, koordynację i podstawowe zdolności motoryczne, takie jak chodzenie, bieganie czy podskakiwanie. Równocześnie wzrasta świadomość ciała oraz zdolność do planowania ruchów.
- Etap trzeci – czas rozwoju umiejętności percepcyjno-motorycznych (okres przedszkolny)
W tym stadium proces integracji sensorycznej ulega dalszemu doskonaleniu. Dziecko rozwija zdolności motoryczne, w tym koordynację ręka-oko, która jest niezbędna do nauki pisania, rysowania i manipulowania przedmiotami. Ponadto zwiększa się zdolność koncentracji, planowania działań oraz stopniowo rozwijają zdolności kontrolowania emocji.
- Etap czwarty (pierwsze lata szkoły podstawowej)
Na tym etapie dziecko osiąga dojrzałość w zakresie integracji sensorycznej, co umożliwia mu sprawne funkcjonowanie w szkole i w życiu codziennym. Wykorzystuje rozwinięte umiejętności motoryczne, regulację uwagi oraz zdolność do kontrolowania swoich reakcji na bodźce. Ruchy stają się bardziej precyzyjne i skoordynowane – dziecko swobodnie biega, skacze, jeździ na rowerze, a także sprawnie manipuluje drobnymi przedmiotami, np. zapina guziki czy pisze piórem.
To stadium jest także okresem intensywnego rozwoju kompetencji społecznych. Dziecko potrafi dostosować się do zasad panujących w grupie, lepiej radzi sobie z niepowodzeniami i rozumie konsekwencje swoich działań. Ważną rolę odgrywa tutaj wyobraźnia – zarówno w zabawie, jak i w sposobach radzenia sobie z emocjami. Dzięki umiejętności różnicowania bodźców potrafi kontrolować swoje reakcje, co pomaga mu w sytuacjach wymagających cierpliwości czy adaptacji do nowych warunków.
Jak zaburzenia integracji sensorycznej wpływają na rozwój dziecka?
Zaburzenia integracji sensorycznej mogą mieć znaczący wpływ na funkcjonowanie dziecka w różnych aspektach życia, od codziennych aktywności po rozwój społeczny i emocjonalny. Dzieci z problemami w przetwarzaniu bodźców często napotykają trudności w nauce, interakcjach z rówieśnikami i samodzielnym wykonywaniu podstawowych czynności.
Rozwój emocjonalny i społeczny
Dzieci z nadwrażliwością sensoryczną mogą unikać kontaktu fizycznego, hałaśliwego otoczenia czy intensywnych doznań zapachowych. Może to prowadzić do wycofania społecznego, lęków, frustracji, a nawet agresji, gdy czują się przytłoczone bodźcami. Z kolei dzieci poszukujące wrażeń sensorycznych mogą być nadmiernie impulsywne, mieć trudności z przestrzeganiem zasad i nieświadomie naruszać granice innych osób (np. poprzez zbyt mocny dotyk czy gwałtowne ruchy).
Trudności w nauce i koncentracji
Układ nerwowy dziecka z zaburzeniami integracji sensorycznej często nie jest w stanie efektywnie filtrować bodźców. Hałas w klasie, ruchy innych dzieci czy zbyt mocne oświetlenie mogą je nadmiernie pobudzać lub przeciwnie – powodować zbytnią apatię i trudności ze skupieniem uwagi. Dodatkowo problemy z koordynacją ruchową i planowaniem motorycznym mogą negatywnie wpływać na rozwój umiejętności pisania, rysowania czy korzystania z narzędzi szkolnych.
Samodzielność w codziennym życiu
Dzieci z zaburzeniami SI często mają trudności z wykonywaniem codziennych czynności, takich jak ubieranie się, mycie zębów, czesanie włosów czy spożywanie posiłków. Mogą nie tolerować określonych tekstur ubrań (np. dziecko zaczyna płakać lub reagować agresją, kiedy rodzic wkłada na nie spodnie z szeleszczącym materiałem), odczuwać dyskomfort przy dotyku szczoteczki do zębów lub unikać jedzenia o konkretnej konsystencji.
Rozwój motoryczny
Zaburzenia SI mogą objawiać się jako niezdarność ruchowa, trudności w utrzymaniu równowagi, kłopoty z zaplanowaniem ruchów (np. zapinanie guzików, wiązanie butów) lub problemy z orientacją przestrzenną. Może to prowadzić do unikania aktywności fizycznej, a tym samym ograniczać rozwój zdolności motorycznych.
Obniżona samoocena i pewność siebie
Dzieci z zaburzeniami integracji sensorycznej mogą odczuwać frustrację z powodu trudności w codziennym funkcjonowaniu, zwłaszcza gdy ich reakcje na bodźce są niezrozumiałe dla otoczenia. Częste porażki, odrzucenie przez rówieśników oraz zależność od dorosłych mogą prowadzić do obniżenia poczucia własnej wartości i unikania nowych wyzwań. Brak wiary we własne możliwości często wpływa na motywację do nauki i eksplorowania otoczenia, co w dłuższej perspektywie może ograniczać rozwój dziecka i jego potencjał.
Terapia zaburzeń integracji sensorycznej
Terapia zaburzeń integracji sensorycznej polega na usprawnieniu pracy systemów sensorycznych i procesów układu nerwowego. Najczęściej przebiega w formie zabaw, które dostarczają dziecku kontrolowaną ilość bodźców. W ramach zajęć dzieci np.:
- przechodzą przez tor przeszkód,
- bawią się masami plastycznymi,
- skaczą na trampolinie,
- chodzą po równoważni,
- ćwiczą z piłkami sensorycznymi.
Choć terapia SI wygląda jak zabawa, to jest starannie zaplanowanym procesem terapeutycznym, a każda sesja ma konkretną strukturę. Nie chodzi o to, by dać dziecku przypadkowe zabawki i pozwolić mu się bawić, ale o systematyczne ćwiczenia dobrane tak, aby rozwijały konkretne umiejętności. Z tego też względu terapia zaburzeń integracji sensorycznej powinna być prowadzona przez wykwalifikowanego terapeutę lub terapeutkę.
Warto jednak pamiętać, że praca w gabinecie terapeuty to nie wszystko. Ogromną rolę odgrywają rodzice, którzy powinni:
- wspierać dziecko w domu – wykonywać proste ćwiczenia zalecane przez terapeutę, np. zabawy z piłką, huśtanie, tory przeszkód;
- zapewnić odpowiednie warunki – w miarę możliwości stworzyć w domu przestrzeń do aktywności sensorycznych, np. kącik z poduszkami, huśtawką, materiałami o różnej fakturze, a także zapewnić warunki, które pozwolą maluchowi na regulowanie emocji;
- współpracować z nauczycielami – jeśli dziecko ma trudności w szkole, warto poinformować nauczycieli i wspólnie znaleźć rozwiązania, np. dodatkowe przerwy ruchowe czy ciche miejsce do odpoczynku.
Wspomaga prawidłowy pasaż jelitowy, dzięki zawartości składnika pochodzenia roślinnego – manny z jes...
Wspomaga prawidłowy pasaż jelitowy, dzięki zawartości składnika pochodzenia roślinnego – manny z jes...
Wspiera prawidłowe funkcjonowanie układu odpornościowego.
Na wzmocnienie odporności. Uzupełnia codzienną dietę w starannie dobrane, naturalne składniki, takie...
Wspiera pamięć i koncentrację, usprawnia procesy uczenia się.
Naturalne składniki wspomagające pracę układu odpornościowego.
Naturalne składniki wspomagające pracę układu odpornościowego.
Pierwszy preparat z fukoidanem, który wspomaga pracę zatok.
Spray usuwający złogi woskowiny usznej.
W okresie przejściowego osłabienia, do regeneracji po infekcjach.
Woda morska z ektoiną. Ochrona przed wnikaniem wirusów.
Bibliografia:
Bielec, D. (2024). Zaburzenia integracji sensorycznej u dzieci i młodzieży ze spektrum autyzmu w kontekście zaburzeń depresyjnych – przegląd literatury.
Cygan, B. (2018). Zaburzenia przetwarzania sensorycznego jako źródło trudności i niepowodzeń szkolnych dziecka w edukacji wczesnoszkolnej. Rocznik Komisji Nauk Pedagogicznych, (LXXI), 83-96.
Kaniewska-Mackiewicz, E. (2021). Wpływ zaburzeń integracji sensorycznej na codzienne funkcjonowanie oraz naukę w szkole.
Lukasek, A., & Kościk, B. (2024). Zaburzenia integracji sensorycznej u dzieci w wieku przedszkolnym – symptomy, uwarunkowania, następstwa.