Kto powinien stosować dietę bezglutenową w ciąży?
Dieta bezglutenowa w ciąży jest wskazana dla kobiet, które mają zdiagnozowaną celiakię, nieceliakalną nadwrażliwość na gluten lub alergię na pszenicę (tutaj najczęściej wystarczy jednak unikanie tylko pszenicy). W takich przypadkach eliminacja glutenu z diety jest kluczowa, aby uniknąć powikłań zdrowotnych zarówno dla matki, jak i dla rozwijającego się płodu. Eliminacja glutenu z diety kobiety ciężarnej ze zdiagnozowaną celiakią jest jedynym sposobem leczenia. Wyeliminowanie glutenu z diety powoduje stopniowe wycofywanie się zmian zanikowych w jelicie oraz obniżanie ilości przeciwciał.
Kiedy podejrzewać celiakię w ciąży?
Zgodnie z wytycznymi Europejskiego Towarzystwa Gastroenterologii, Hepatologii i Żywienia Dziecięcego celiakię należy podejrzewać u osób, u których obserwuje się:
- dolegliwości ze strony przewodu pokarmowego: nawracające lub przewlekłe biegunki, lub zaparcia, nudności, wymioty, bóle brzucha, wzdęcia,
- niedożywienie, utratę masy ciała,
- opóźnione dojrzewanie płciowe, zatrzymanie menstruacji,
- anemię,
- przewlekłe zmęczenie,
- nawracające aftowe zapalenie jamy ustnej,
- zmiany skórne o typie dermatitis herpetiformis,
- osteoporozę, osteopenię lub złamania kości po nieadekwatnym urazie,
- nieprawidłowe wyniki badań biochemicznych wątroby.
Dodatkowo istnieje grupa osób, u których obserwuje się zwiększone ryzyko rozwinięcia celiakii. Zaliczamy do nich osoby z cukrzycą typu I, dzieci z zespołem Downa, Turnera lub Williamsa, chorzy z autoimmunizacyjnym zapaleniem tarczycy, z selektywnym niedoborem IgA, autoimmunizacyjnym zapaleniem wątroby oraz krewni I stopnia chorych z rozpoznaną celiakią.
Jakie ryzyko niesie nieleczona celiakia w ciąży?
Nieleczona celiakia (nieprzestrzeganie diety bezglutenowej) jest niebezpieczna zarówno przed ciążą, jak i w czasie ciąży. W czasie ciąży nieleczona celiakia niesie za sobą poważne ryzyko zarówno dla zdrowia matki, jak i dla rozwijającego się płodu.
Przy nieleczonej celiakii dochodzi do zaburzeń wchłaniania składników odżywczych (zespoły złego wchłaniania), takich jak żelazo, kwas foliowy, wapń oraz witaminy z grupy B, co może prowadzić do anemii, osteoporozy oraz ogólnego osłabienia organizmu matki i zaburzeń rozwoju dziecka. Rzadziej obserwuje się zapalenie trzustki czy inne choroby autoimmunologiczne. Rzadkim, ale bardzo groźnym powikłaniem jest również chłoniak z komórek T w jelicie cienkim.
W czasie ciąży niedobory kwasu foliowego i żelaza są szczególnie groźne, ponieważ mogą zwiększać ryzyko wad cewy nerwowej u płodu, przedwczesnego porodu, niskiej masy urodzeniowej dziecka oraz opóźnienia wzrostu wewnątrzmacicznego. Ponadto, kobiety z nieleczoną celiakią są bardziej narażone na poronienia i stany przedrzucawkowe. Ignorowanie diety bezglutenowej w ciąży może również skutkować problemami hormonalnymi, które mogą utrudniać zajście w ciążę lub prowadzić do jej komplikacji. Właściwe leczenie, polegające na całkowitej eliminacji glutenu z diety, jest kluczowe dla zdrowia matki i dziecka.
Zboża bezglutenowe – co można jeść na diecie bez glutenu w ciąży?
W diecie bezglutenowej można sięgnąć po ryż, kukurydzę, grykę, quinoa (komosa ryżowa), a także mniej popularne w Polsce amarantus, tapiokę i sorgo, które są naturalnie wolne od glutenu i oferują różnorodność smaków oraz tekstur. W diecie kobiety ciężarnej bez glutenu znaleźć się mogą zatem produkty opisane lub oznaczone jako bezglutenowe: mąki, kasze, płatki ryżowe, jaglane z quinoa i innych zbóż bezglutenowych i z pseudozbóż (np. skrobia kukurydziana, skrobia ryżowa, pieczywo i makarony, popcorn bez dodatków, certyfikowany owies, skrobia pszenna bezglutenowa).
Zasady zdrowego odżywiania na diecie bezglutenowej w ciąży
Zdrowe odżywianie na diecie bezglutenowej w ciąży wymaga szczególnej uwagi, aby zapewnić zarówno matce, jak i rozwijającemu się dziecku wszystkie niezbędne składniki odżywcze. Zasady te nie różnią się znacząco od ogólnie zalecanego sposobu żywienia kobiet ciężarnych. Kluczowe jest przede wszystkim, aby dieta kobiety ciężarnej była zróżnicowana i bogata w witaminy, minerały oraz białko. Warto skupić się na spożywaniu jak najmniej przetworzonych i naturalnych produktów. Należy korzystać z bogactwa warzyw, owoców oraz takich produktów jak kasza gryczana, jaglana, niełuskany ryż, bezglutenowy owies, amarantus, sorgo, quinoa, rośliny strączkowe, nasiona i ziarna, które są bogate w składniki mineralne i witaminy.
Osoby na diecie bezglutenowej powinny spożywać wszystkie niezbędne grupy produktów (nabiał, mięso, tłuszcze itp.) w proporcjach zgodnych z piramidą zdrowego żywienia. Ważne jest również uwzględnienie źródeł żelaza, wapnia i kwasu foliowego, które są istotne w czasie ciąży. Zaleca się unikanie przetworzonych produktów, produktów ogólnie niezalecanych dla kobiet (np. surowe i niedogotowane mięso, niepasteryzowane produkty mleczne, alkohol, podroby) w ciąży oraz nadmiaru cukrów prostych, co pomaga utrzymać stabilny poziom energii i zapobiega nadwadze.
W przypadku problemów z prawidłowym zbilansowaniem diety bezglutenowej dla kobiety ciężarnej pomocna może okazać się konsultacja z dietetykiem, który pomoże w dostosowaniu diety do indywidualnych potrzeb.
Dieta bezglutenowa a suplementacja w ciąży – co jest niezbędne?
Polskie Towarzystwo Ginekologów i Położników (PTGiP) zaleca w oparciu o aktualne badania naukowe następujących składników: kwasu foliowego (5-MTHF), witaminy D, jodu, kwasów tłuszczowych omega-3, choliny, witaminy B6 i B12 oraz żelaza (tylko w przypadku niedoborów). Dieta bezglutenowa, szczególnie na początku rozpoznania choroby wiąże się często z występowaniem niedoborów żywieniowych, dlatego może ona wymagać włączenia dodatkowej suplementacji. Zawsze najlepiej jest skonsultować się z lekarzem przed wprowadzeniem jakichkolwiek suplementów w czasie ciąży, aby upewnić się, że są one odpowiednie dla indywidualnych potrzeb i czy nie kolidują one z innymi preparatami lub lekami.
Bibliografia:
- Husby S., Koletzko S., Korponay-Szabó I.R. i wsp.: European Society for Pediatric Gastroenterology, Hepatology, and Nutrition guidelines for the diagnosis of coeliac disease. J. Pediatr. Gastroenterol. Nutr. 2012, 54, 136-160.
- Dieta bezglutenowa – co wybrać?. Red. Kunachowicz, Hanna. PZWL Wydawnictwo Lekarskie, 2015.
- Zimmer M. i wsp.: Rekomendacje Polskiego Towarzystwa Ginekologów i Położników dotyczące suplementacji u kobiet ciężarnych. Gin. Perinat. Prakt. 2020; 5(4): 170-181.
- Mrozikiewicz, A. S.. i wsp.: Stanowisko Ekspertów Polskiego Towarzystwa Ginekologów i Położników w zakresie suplementacji aktywnych folianów, choliny i witamin B6 i B12 w okresie przedkoncepcyjnym, ciąży i połogu.
- Celiakia i dieta bezglutenowa. Praktyczny poradnik. polskie stowarzyszenie osób z celiakią i na diecie bezglutenowej. Warszawa 2021.