Wielonienasycone kwasy tłuszczowe omega-3 i omega-6
Niedobór kwasów omega-3 w diecie może nasilać objawy ADHD. Należy dostarczać ich z zewnątrz, gdyż nie są syntetyzowane przez organizm człowieka. Wielonienasycone kwasy tłuszczowe, do których należą omega-3, mają wpływ na budowę i prawidłowe funkcjonowanie błon komórkowych w układzie nerwowym, a także działają antyoksydacyjnie. Dieta obfitująca w kwasy omega-3 może mieć łagodzący wpływ na objawy nadpobudliwości u dzieci. Nadal nie ma jednoznacznych wytycznych co do suplementacji omega-3 wśród dzieci z ADHD, jednak coraz częściej zauważa się potencjalne korzyści płynące z ich podaży.
W okresie paleolitu skład diety zawierał kwasy omega-3 do omega-6 w stosunku ilościowym 1:1. W dzisiejszych czasach, na skutek rozpowszechnienia tzw. diety zachodniej, proporcja tych kwasów wynosi 1:10, a nawet 1:20, co wskazuje na niedobór kwasów omega-3 i prowadzi do zaburzeń w prawidłowym rozwoju układu nerwowego, a także zaburzeń psychicznych. W jednym z badań, wysoki prenatalny (w plazmie pępowinowej) stosunek omega-6 do omega-3 poprzedzał pojawienie się subklinicznych objawów ADHD w 4. roku życia potomstwa. Sugeruje to, że dieta matki w czasie ciąży może modulować ryzyko wystąpienia długotrwałych objawów ADHD u potomstwa.
Kwasy omega-3 znajdziemy w łososiu, sardynkach, pstrągu, szprotkach, tuńczyku, makreli, krewetkach, algach morskich, oleju z ryb (tranie), zaś kwasy omega-6 w oleju z nasion wiesiołka, oleju z ogórecznika, oleju sojowym i w nasionach czarnej porzeczki. Warto dbać o to, aby proporcja tych kwasów była jak najbardziej zbliżona do tej z pradawnych czasów.
Magnez
Ma duże znaczenie dla funkcjonowania mózgu i neuroprzekaźnictwa. Suplementacja magnezem daje obiecujące wyniki w kontekście zmniejszenia objawów ADHD, ale za mało jest badań aby wysunąć wniosek jaka powinna być to dawka. Należy pamiętać, że zarówno niedobór, jak i nadmiar magnezu może być niekorzystny dla zdrowia.
Cynk
Zbyt niski poziom cynku w organizmie objawia się nerwowością, drażliwością, zmniejszeniem zdolności uczenia się i osłabieniem koncentracji. Niższe poziomy cynku we krwi dzieci wiążą się z nasileniem objawów ADHD i gorszymi wynikami leczenia. Suplementacja tego składnika przy zaobserwowanych niedoborach może być pomocna, jednak tylko dla wybranych objawów – obniża poziom nadpobudliwości i impulsywności, a także wspiera uspołecznienie dzieci. Nie wpływa z kolei pozytywnie na ocenę deficytów uwagi.
Żelazo
Żelazo ma znaczenie w produkcji dopaminy – hormonu szczęścia i noradrenaliny – neuroprzekaźnika zwiększającego czujność i umożliwiającego koncentrację. Obniżony poziom żelaza w organizmie dziecka również może nasilać objawy ADHD i pogarszać wyniki leczenia. Suplementacja preparatami żelaza może dawać efekty, ale wyłącznie przy niskim stężeniu ferrytyny. Potrzebne są dalsze badania, które odpowiedzą na pytanie czy suplementacja tym składnikiem jest konieczna zarówno u dzieci z niedoborami żelaza, jak i bez nich.
Witamina D
Dane dotyczące tej witaminy nie są jasne, ponieważ na pewno wiemy, że witamina D ma związek z tym, czy ADHD wystąpi czy nie, ale za mało jest badań dotyczących dodatkowej suplementacji. Rozważne byłoby wobec tego stosowanie dawki tej witaminy zalecanej dla danej grupy wiekowej oraz dostosowanej do masy ciała (prawidłowa/nadmierna).
Probiotyki
Przy zaburzeniach neurorozwojowych coraz częściej bierze się pod uwagę skład mikrobioty jelitowej. Zauważono, że mikrobiota jelitowa u dzieci z ADHD różni się od mikrobioty dzieci bez tego zaburzenia, więc można podejrzewać, że suplementacja probiotykami (szczególnie Lactobacillus rhamnosus GG) może być wsparciem.
Cukier i ładunek glikemiczny
Często można usłyszeć lub przeczytać, że cukier wpływa pobudzająco na dzieci. Czy wobec tego jest zakazany w diecie osoby z ADHD? Z uwagi na niewielkie grupy badawcze dotychczas opublikowanych artykułów nie można wysnuć jasnych wniosków, ale jest to problem badawczy podejmowany przez coraz więcej naukowców. Sam cukier nie wpływa na nasilenie objawów ADHD, a liczy się całokształt diety. Sugeruje się, że posiłki o niskim ładunku glikemicznym mogą wpływać pozytywnie na wyniki dzieci z ADHD – w porównaniu do grup dzieci spożywających posiłki o średnim i wysokim ładunku glikemicznym miały one lepsze wyniki w testach pamięci, szybciej rozwiązywały zadania oraz były mniej sfrustrowane. Jedno z nowszych badań traktujących o diecie w ADHD pokazuje, że spożywanie wysokoprzetworzonej żywności, zwłaszcza napojów słodzonych i słodyczy, jest związane z objawami ADHD u dzieci i młodzieży. Autorzy zwracają uwagę na ograniczenie spożycia tego typu żywności w celu zmniejszenia ryzyka wystąpienia ADHD.
Dieta eliminacyjna
Czy to prawda, że dzieci z ADHD powinny stosować dietę bez laktozy i bez glutenu? Takie diety mają sens wyłącznie wtedy, kiedy związane są z alergiami bądź nietolerancjami pokarmowymi u tego dziecka. Gdy te nie współwystępują, nie ma sensu wprowadzanie diety eliminacyjnej, która może prowadzić do niedoborów pokarmowych, u często wybiórczo jedzącego dziecka.
Dieta śródziemnomorska
Dieta śródziemnomorska, od lat uznawana za najzdrowszą dietę, może nieść korzyści dla dzieci z ADHD. Jest przeciwzapalna i zapewnia podaż wszystkich niezbędnych składników odżywczych, od świeżych warzyw i owoców, przez pełnoziarniste zboża i orzechy, po chude gatunki mięs i tłuste ryby, wpływając pozytywnie na funkcjonowanie organizmu. Może pomóc w zapobieganiu wystąpienia objawów ADHD, zmniejszeniu ich nasilenia oraz poprawie rokowania u młodych pacjentów. Dieta ta jest niskoprzetworzona i zakłada wysokie spożycie warzyw i owoców, co realnie wpływa na redukcję braku uwagi u dzieci w wieku 6-12 lat z ADHD. Przestrzeganie zasad diety śródziemnomorskiej może być czynnikiem ochronnym dla zdrowia psychicznego dzieci i młodzieży.
Podsumowanie
Dieta dziecka z ADHD powinna być dobrze zbilansowana. Zarówno niedobory pewnych składników (np. kwasów omega-3, żelaza), jak i nadmiary (np. wysokoprzetworzonej żywności) wpływają na pogorszenie się objawów. Jeżeli jest możliwość zbilansowania diety z produktów, które dziecko na co dzień spożywa i akceptuje, jest to najlepsze rozwiązanie. Jeśli to nie jest możliwe, należy rozważyć suplementację.
Zaleca się stosowanie diety śródziemnomorskiej, a także uwzględnienie źródeł wielonienasyconych kwasów tłuszczowych (omega-3 i omega-6 w odpowiednich proporcjach), których niedobór może nasilać objawy tego zaburzenia. Na obecną chwilę nie wskazuje się jednego konkretnego składnika, który działałby u dzieci z ADHD, ale wielonienasycone kwasy tłuszczowe, magnez, cynk, żelazo, witamina D i probiotyki wydają się być obiecujące pod kątem łagodzenia objawów. Należy obserwować wyniki badań klinicznych publikowane w najbliższej przyszłości.
Bibliografia:
Konikowska, K., Regulska-Ilow, B., & Rozanska, D. (2012). The influence of components of diet on the symptoms of ADHD in children. Roczniki Państwowego Zakładu Higieny, 63(2), 127-134.
Bloch, M. H., & Mulqueen, J. (2014). Nutritional supplements for the treatment of ADHD. Child and adolescent psychiatric clinics of North America, 23(4), 883–897.
Gapys, B., Raszeja-Specht, A., Bielarczyk H., et al. (2014). Rola cynku w procesach fizjologicznych i patologicznych organizmu. Diagn Lab., 50(1), 45-52.
Ríos-Hernández A, Alda JA, Farran-Codina A, Ferreira-García E, Izquierdo-Pulido M. (2017). The Mediterranean Diet and ADHD in Children and Adolescents. Pediatrics. 139(2):e20162027.
Khazdouz, M., Safarzadeh, R., Hejrani, B., Hasani, M., Mahdavi, F. S., Ejtahed, H. S., & Qorbani, M. (2024). The association between junk foods consumption and attention deficit hyperactivity disorder in children and adolescents: a systematic review and meta-analysis of observational studies. European child & adolescent psychiatry, 10.1007/s00787-024-02521-8.
Robinette, L. M., Hatsu, I. E., Johnstone, J. M., Tost, G., Bruton, A. M., Leung, B. M. Y., Odei, J. B., Orchard, T., Gracious, B. L., & Arnold, L. E. (2023). Fruit and vegetable intake is inversely associated with severity of inattention in a pediatric population with ADHD symptoms: the MADDY Study. Nutritional neuroscience, 26(6), 572–581.
Camprodon-Boadas P, Gil-Dominguez A, De la Serna E, Sugranyes G, Lázaro I, Baeza I. (2024). Mediterranean Diet and Mental Health in Children and Adolescents: A Systematic Review. Nutr Rev. May 17:nuae053.
Chłopicka, J. (2020). Czy dieta i suplementy mogą wspomóc pracę mózgu?. Wszechświat, 121(1-3), 30-39.
López-Vicente, M., Fitó, N. R., Vilor-Tejedor, N., Garcia-Esteban, R., Fernández-Barrés, S., Dadvand, P., … & Julvez, J. (2019). Prenatal omega-6: omega-3 ratio and attention deficit and hyperactivity disorder symptoms. The Journal of pediatrics, 209, 204-211.